|
Β΄ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ
Ενέργεια 3.2β «Έρευνα »
Τα ερευνητικά έργα της Ενέργειας 3.2β «Έρευνα» συγχρηματοδοτήθηκαν από κοινοτικούς και εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Αρχικής Επαγγελματικής Κατάρτισης), Β΄ ΚΠΣ (Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, 1997-2000). Το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας ανέλαβε την εποπτεία σαράντα οκτώ ερευνητικών έργων στο πλαίσιο της παραπάνω Ενέργειας. Υπεύθυνος της Ενέργειας 3.2β ήταν ο Kαθηγητής Μιχάλης Κασσωτάκης και Χειριστής ο Δρ. Βασίλης Σβολόπουλος.
Επιστημονικός Υπεύθυνος: Αθανάσιος Παπαϊωάννου
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Η υγεία είναι το πολυτιμότερο αγαθό. Η καλλιέργεια υγιεινών προτύπων ζωής είναι ζήτημα εκπαίδευσης, αποτελεί πρωταρχικό μέλημα των γονιών και οφείλει να είναι πρωταρχικός στόχος του σχολείου και του αθλητισμού, των δύο δηλαδή θεσμοθετημένων από την πολιτεία χώρων όπου συμμετέχουν οι περισσότεροι νέοι. Κύριος σκοπός σύγχρονων αναλυτικών προγραμμάτων Φυσικής Αγωγής (Φ.Α.) είναι να εκπαιδεύσει τους μαθητές ώστε να υιοθετήσουν ένα υγιεινό τρόπο ζωής, υιοθετώντας την άθληση ως κύρια δραστηριότητα στον ελεύθερο χρόνο. Σκοπός του παρόντος έργου ήταν η διερεύνηση της σχέσης της άθλησης με την υγιεινή διατροφή, το κάπνισμα, τα ναρκωτικά και τη βία στους αθλητικούς χώρους στη διάρκεια της εφηβείας.
Η συμμετοχή στον αθλητισμό δεν εγγυάται από μόνη της ότι τα παιδιά θα υιοθετήσουν υγιή πρότυπα ζωής. Πρέπει να υπάρχει η απαραίτητη φιλοσοφία σ’ αυτούς τους χώρους που να διευκολύνει την καλλιέργεια αυτών των συμπεριφορών. Στο έργο αυτό εξετάσθηκε η σχέση των προαναφερόμενων συμπεριφορών με τη φιλοσοφία - τους στόχους για προσωπική βελτίωση και για ενίσχυση του εγώ στους χώρους άθλησης.
Μελετήθηκαν επίσης σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην υιοθέτηση συμπεριφορών που προάγουν την υγεία. Εξετάσθηκαν στάσεις, προθέσεις και αντιλήψεις των παιδιών ως προς θετικές ή αρνητικές για την υγεία συμπεριφορές και ο ρόλος των σημαντικών άλλων, γονέων, αδελφών και φίλων στη διαμόρφωση των στάσεων και υγιεινών προτύπων ζωής των μαθητών.
Μεθοδολογία έρευνας
Στο α' μέρος της έρευνας πήραν μέρος 5989 μαθητές και μαθήτριες 10-18 ετών τυχαία επιλεγμένων σχολείων από 10 γεωγραφικές περιοχές της χώρας, 201 μουσουλμάνοι μαθητές και μαθήτριες μειονοτικών σχολείων και 70 μαθητές και μαθήτριες με κινητικά προβλήματα - αναπηρίες. Τα παιδιά αυτά απάντησαν τρεις φορές (ανά επτά μήνες) σε μια σειρά ερωτηματολογίων που αξιολογούσαν στάσεις και συμπεριφορές ως προς την άσκηση και άθληση, τη διατροφή με φρούτα, το κάπνισμα και τη χρήση ναρκωτικών, την βίαιη συμπεριφορά ως οπαδών ομάδας, τους στόχους, την παρακίνηση και την αντίληψη του κλίματος παρακίνησης στο μάθημα φυσικής αγωγής και στον αθλητικό σύλλογο, την αντίληψη ικανότητας και την ικανοποίηση με τη ζωή. Σε επιμέρους φάσεις της έρευνας τα παιδιά αυτά απάντησαν επιπλέον σε ερωτηματολόγια που αφορούσαν τις υγιεινές-ανθυγιεινές συμπεριφορές σημαντικών άλλων ανθρώπων του περιβάλλοντός τους, τις στάσεις τους ως προς το σχολείο και τον προσανατολισμό των στόχων τους στη ζωή και την αντίληψη διαφορετικής συμπεριφοράς των καθηγητών φυσικής αγωγής, σε παιδιά που διαφέρουν ως προς το φύλο και την αθλητική ικανότητα. Ο έλεγχος της αξιοπιστίας και εγκυρότητας των χρησιμοποιούμενων ερωτηματολογίων επιβεβαίωσε τα πολύ καλά ψυχομετρικά χαρακτηριστικά τους.
Στο β' μέρος έγινε παρέμβαση 7 μηνών στο μάθημα φυσικής αγωγής της α' γυμνασίου και της α' λυκείου, την οποία διεξήγαγαν 6 καθηγητές φυσικής αγωγής. Στόχος της παρέμβασης ήταν να δημιουργηθεί θετικό κλίμα παρακίνησης στο μάθημα φυσικής αγωγής και να ενισχυθούν οι θετικές στάσεις τους ως προς υγιεινές συμπεριφορές, κυρίως οι στάσεις τους ως προς την άσκηση. Τα παιδιά αυτά απάντησαν στα παραπάνω ερωτηματολόγια την ίδια περίοδο με τα παιδιά που συμμετείχαν στο α’ μέρος της έρευνας.
Αποτελέσματα και συζήτηση
Οι αναλύσεις έδειξαν ότι πολύ επικίνδυνες στάσεις και συμπεριφορές για την υγεία τους όπως κάπνισμα, χρήση ναρκωτικών και βίαιη συμπεριφορά υιοθετεί η πλειοψηφία των παιδιών που ζουν χωρίς κανένα γονέα, ή έχουν γονείς που ούτε καν πήγαν στο δημοτικό σχολείο. Επίσης, ιδιαίτερα ανθυγιεινές συμπεριφορές υιοθετούν και παιδιά που προέρχονται από οικογένειες εξαιρετικά χαμηλής οικονομικής κατάστασης. Όπως ήταν φυσικό, όλα αυτά τα παιδιά δήλωσαν και πολύ λιγότερο ικανοποιημένα από τη ζωή τους, είχαν πιο αρνητικές στάσεις ως προς το σχολείο και διακρίνονταν από έλλειψη στόχων για βελτίωση του εαυτού τους στο σχολείο, στον αθλητισμό και στη ζωή, σε σχέση με τα παιδιά που μεγαλώνουν σε θετικό οικογενειακό περιβάλλον.
Στο συνολικό πληθυσμό τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όσο μεγαλώνουν τα παιδιά, αναπτύσσουν πιο επικίνδυνες στάσεις και συμπεριφορές για την υγεία τους. Στο ξεκίνημα της γ’ λυκείου το 35% των μαθητών καπνίζει συστηματικά, το 15% έχει κάνει χρήση ναρκωτικών και μάλιστα το 4% δήλωσε ότι έκανε χρήση ναρκωτικών πάνω από 20 φορές, το 75% ασκείται λιγότερο απ’ ότι θα έπρεπε για την διατήρηση της υγείας ενώ το 30% δεν ασκείται ούτε μια φορά το μήνα και το 30% των αγοριών συμμετέχει σε βίαιες ενέργειες σε χώρους άθλησης. Δεν υπάρχουν διαφορές μεταξύ αγοριών και κοριτσιών στο κάπνισμα, αλλά σ΄ όλες τις ηλικίες το ποσοστό των αγοριών που κάνει χρήση ναρκωτικών είναι υπερδιπλάσιο από το αντίστοιχο των κοριτσιών, ενώ στα δύο αγόρια αθλητές αντιστοιχεί ένα κορίτσι.
Οι στάσεις, προθέσεις και ο αντιλαμβανόμενος έλεγχος συμπεριφοράς συνεισέφεραν θετικά στην πρόβλεψη της άθλησης, υγιεινής διατροφής, καπνίσματος και βίας στους επόμενους επτά και δεκατέσσερις μήνες. Τα αποτελέσματα αυτά δηλώνουν ότι παρεμβάσεις στο σχολείο και στον αθλητισμό με στόχο την ενίσχυση των στάσεων ως προς ένα υγιεινό τρόπο ζωής θα έχουν θετικά αποτελέσματα.
Ισχυρή θετική συσχέτιση παρουσιάστηκε μεταξύ του καπνίσματος, της χρήσης ναρκωτικών και της βίαιης συμπεριφοράς ως οπαδών ομάδας. Από την άλλη μεριά, θετική σχέση είχε η τακτική άσκηση με την συχνότερη κατανάλωση φρούτων.
Οι θετικές στάσεις ως προς την άθληση-άσκηση σχετίζονταν αρνητικά με τις στάσεις τους ως προς το κάπνισμα, ναρκωτικά και βία. Το στοιχείο αυτό δηλώνει ότι οι χώροι φυσικής δραστηριότητας δεν συμβάλλουν απλά στη σωστή σωματική ανάπτυξη και προαγωγή της υγείας των νέων, αλλά προσφέρουν ταυτόχρονα ένα περιβάλλον στο οποίο εύκολα μπορεί να περάσουν μηνύματα εναντίον των επικίνδυνων για την υγεία συμπεριφορών.
Τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν η φιλοσοφία που αναπτύσσεται στον αθλητικό σύλλογο παίζει πρωταρχικό ρόλο στην υιοθέτηση συμπεριφορών που προάγουν την υγεία. Όσο πιο πολύ οι αθλητές και αθλήτριες αντιλαμβάνονταν ότι στο σύλλογό τους δίνεται έμφαση στην βελτίωση των ικανοτήτων των παιδιών και στο ομαδικό πνεύμα, τόσο πιο χαμηλά ποσοστά παρουσίαζαν ως προς τις συμπεριφορές καπνίσματος και βίαιης συμπεριφοράς ως οπαδοί ομάδας. Αντίθετα, η αντίληψη ότι ο προπονητής δίνει έμφαση στο ποιος είναι ο καλύτερος (έμφαση στο εγώ των μαθητών), είχε θετική σχέση με τη βίαιη συμπεριφορά.
Απ’ τα παιδιά που ήταν ελάχιστα προσανατολισμένα στη βελτίωση των ικανοτήτων τους, το ποσοστό που υιοθετούσε ανθυγιεινές συμπεριφορές ήταν πολλαπλάσιο από το αντίστοιχο ποσοστό των παιδιών που ήταν πολύ έντονα προσανατολισμένα στην βελτίωση των ικανοτήτων τους. Λαμβάνοντας υπόψη την προηγούμενη αθλητική συμμετοχή, ο προσανατολισμός στο εγώ και στο ξεπέρασμα των άλλων δεν πρόβλεπε αθλητική συμμετοχή στους επόμενους μήνες, ενώ ο προσανατολισμός στην προσωπική βελτίωση συνεισέφερε θετικά στην πρόβλεψη της αθλητικής συμμετοχής επτά και δεκατέσσερις μήνες αργότερα.
Δυστυχώς, όσο τα παιδιά μεγαλώνουν, τόσο μειώνεται ο προσανατολισμός τους για μάθηση-δουλειά και για βελτίωση των ικανοτήτων τους. Συνέπεια αυτού είναι η σημαντική μείωση στο ενδιαφέρον στο μάθημα φυσικής αγωγής με την ηλικία (από 85% στην 6η δημοτικού στο 38% στην 3η λυκείου). Η κατάσταση αυτή συμβάλει και στην ενίσχυση της εντύπωσης ότι αυτοί που κερδίζουν κάτι από το μάθημα είναι μόνο οι μαθητές με υψηλές ικανότητες.
Από τα δεδομένα του έργου προέκυψε ότι το κλίμα στο μάθημα διαμορφώνεται τόσο από τον καθηγητή όσο και από τους μαθητές. Οι διαφορές που παρατηρούνται μεταξύ των μαθητών καθορίζονται από τις παρέες, τους γονείς κλπ. Για παράδειγμα, ο προσανατολισμός των παιδιών προς την συνεχή βελτίωση του εαυτού τους σ’ όλο το φάσμα της ζωής είχε θετική σχέση με τη στοργή των γονέων.
Το άμεσο εξωσχολικό περιβάλλον των παιδιών επηρεάζει επίσης τις συμπεριφορές τους που σχετίζονται με την υγεία. Η άσκηση και η διατροφή με φρούτα των γονέων είχε θετική σχέση με τις αντίστοιχες συμπεριφορές των παιδιών. Πολύ ισχυρότερη ήταν η σχέση μεταξύ καπνίσματος, ναρκωτικών και βίας και αντίστοιχων συμπεριφορών των αδερφών και κυρίως των φίλων. Επίσης, βρέθηκε ότι ο χώρος της παρέας τείνει να υιοθετεί όχι μία αλλά ένα σύνολο συμπεριφορών που είναι επικίνδυνες για την υγεία.
Τα αποτελέσματα της παρέμβασης στο μάθημα φυσικής αγωγής κρίθηκαν ικανοποιητικά. Στο τέλος της χρονιάς και σε σχέση με τα παιδιά στα τυπικά σχολεία, οι μαθητές στα σχολεία της παρέμβασης είχαν πιο θετικές στάσεις ως προς την άσκηση και την υγιεινή διατροφή, είχαν πιο έντονο προσανατολισμό σε βελτίωση και λιγότερη στο εγώ και θεωρούσαν ότι ο καθηγητής Φ.Α. έδινε μεγαλύτερη έμφαση στη βελτίωση και λιγότερη έμφαση στο εγώ των μαθητών.
Προτάσεις
Για κάθε ηλικία να καθοριστούν μετρήσιμοι στόχοι βελτίωσης των υγιεινών προτύπων ζωής των μαθητών. Να συσταθεί εκτελεστική επιτροπή η οποία θα καθορίζει τους στόχους βελτίωσης των υγιεινών προτύπων ζωής πολιτών όλων των ηλικιών για την επόμενη πενταετία και τις αντίστοιχες πολιτικές για την επίτευξή τους. Να δοθεί έμφαση στην προώθηση υγιεινών προτύπων ζωής παιδιών που δεν έχουν γονείς, παιδιών που οι γονείς τους δεν έχουν πάει καν στο δημοτικό σχολείο και παιδιών που ζουν σε εξαιρετικές συνθήκες φτώχειας. Να ληφθούν μέτρα νομοθετικού χαρακτήρα και να ξεκινήσουν μεγάλες καμπάνιες εναντίον του καπνίσματος και της βίας στα γήπεδα. Να αντιμετωπισθεί το φαινόμενο της διακίνησης ναρκωτικών μεταξύ των οπαδών ομάδων. Το μάθημα φυσικής αγωγής στο γυμνάσιο και στο λύκειο να μετατραπεί σε μάθημα «άσκηση, υγεία και ποιότητα ζωής», ν' αυξηθούν οι ώρες διδασκαλίας, να αναπτυχθεί αντίστοιχο βιβλίο για κάθε τάξη και να γίνει σχετική κατάρτιση των εκπαιδευτικών. Τόσο στο σχολείο όσο και στον αθλητισμό να ενισχυθεί η φιλοσοφία που δίνει έμφαση στην βελτίωση. Στον παιδικό-εφηβικό αθλητισμό να μειωθεί η έμφαση στη νίκη-πρωτιά και να γίνει σχετική κατάρτιση προπονητών και γονέων.
Εισηγητής: Αθανάσιος Παπαϊωάννου
Σημείωση: Το παράπανω κείμενο προέρχεται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας, Πανελλήνιο Συνέδριο, Έρευνα για την ελληνική εκπαίδευση, 21-23 Σεπτεμβρίου 2000, Περιλήψεις Εισηγήσεων, Αθήνα 2000.
βλ. επίσης
|
