Β΄ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ

Επιστημονικός Υπεύθυνος: Ελευθέριος Παπαγιαννάκης

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το ερευνητικό έργο που ανέλαβε το ΕΜΠ, στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ –Ενέργεια 3.2.β, περιελάμβανε μελέτες εκπαιδευτικής έρευνας που αποσκοπούσαν στην αναλυτική εξέταση μιας σειράς βασικών ερωτημάτων, όπως:

• Ποια γνωστικά αντικείμενα πρέπει να παραμείνουν ή ποιες νέες γνωστικές περιοχές να εισαχθούν στα τυπικά προγράμματα σπουδών των μηχανικών και ποια θα πρέπει να αποτελούν αντικείμενο της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης;
• ποια γνωστικά αντικείμενα και ποιες ειδικότερες κατευθύνσεις επιλογής θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στα προπτυχιακά προγράμματα σπουδών (ΠΠΣ) και ποια θα πρέπει να παρέχονται στο πλαίσιο των προγραμμάτων μεταπτυχιακών σπουδών (ΠΜΣ);
• ποια γνωστικά αντικείμενα θα πρέπει να περιλαμβάνονται στα διεπιστημονικά - διατμηματικά προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών αλλά και ποια θα έπρεπε να έχουν διατμηματικό χαρακτήρα και σε προπτυχιακό επίπεδο;
• ποιες διδακτικές μέθοδοι αρμόζουν στα διάφορα γνωστικά πεδία και ποια είναι τα κατάλληλα σύγχρονα εκπαιδευτικά εργαλεία για τα διάφορα επίπεδα σπουδών (ΠΠΣ, ΠΜΣ, Συνεχιζόμενη εκπαίδευση);

Τα παραπάνω ερωτήματα είναι ιδιαίτερα κρίσιμα για τη χάραξη της εκπαιδευτικής στρατηγικής του ΕΜΠ και του επαναπροσδιορισμού του πλέγματος των σπουδών (δημιουργία νέων τμημάτων, οριζόντια οργάνωση μαθημάτων ή εργαστηρίων, προσφορά μεγαλύτερων  δυνατοτήτων μαθημάτων επιλογής, δυνατότητα παρακολούθησης ποσοστού μαθημάτων  από άλλα τμήματα, κ.α.), σε μια εποχή όπου η ευελιξία στις  σπουδές προβάλλεται ως αναγκαία και όπου νέα προγράμματα τυπικής ή άτυπης εκπαίδευσης αναπτύσσονται.

Οι σπουδές των μηχανικών περιλαμβάνουν πέραν των γνώσεων επί των θεμελιακών επιστημών (fundamental disciplines) και γνώσεις που αναφέρονται σε ένα κοινό κορμό «πειθαρχιών» (disciplines) όπως: κατασκευές, βιομηχανικές διαδικασίες, ενέργεια, περιβάλλον, ποιότητα, management, συστημικές μεθοδολογίες.

Στο συγκεκριμένο ερευνητικό έργο, οι πειθαρχίες αυτές αποτέλεσαν τα βασικά θέματα  εστίασης των επιμέρους μελετών αντί του κλασικού διαχωρισμού στις ειδικότητες. Μια τέτοια θεώρηση, ανεξάρτητα της ειδικής οπτικής με την οποία κάθε ειδικότητα εξετάζει τη συγκεκριμένη πειθαρχία, επιτρέπει σε ένα Πανεπιστήμιο να αντιμετωπίζει σε κεντρικό επίπεδο, μέσα από τα συλλογικά ακαδημαϊκά του όργανα θέματα διάρθρωσης, περιεχομένου και οργάνωσης των σπουδών του σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο.

Ανάγκες εκπαίδευσης μηχανικών στη διαχείριση περιβάλλοντος
στο πλαίσιο των προγραμμάτων σπουδών τους

1. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ
Αντικείμενο της έρευνας αποτελεί η διερεύνηση αναγκών εκπαίδευσης των μηχανικών στη διαχείριση περιβάλλοντος στο πλαίσιο των προγραμμάτων σπουδών τους και η αποτύπωση του βαθμού προετοιμασίας που παρέχουν τα προγράμματα σπουδών, σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, στους μηχανικούς για αυτό το πεδίο επαγγελματικής απασχόλησης.

Επιμέρους στόχοι της έρευνας είναι οι ακόλουθοι:

• Συστηματική καταγραφή και αποτύπωση της προσφοράς και ζήτησης γνώσεων στην περιοχή της περιβαλλοντικής διαχείρισης στο πλαίσιο των προγραμμάτων σπουδών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με έμφαση στα τεχνικά ΑΕΙ, στην Ελλάδα και το εξωτερικό
• Συγκριτική αξιολόγηση της προσφοράς και ζήτησης και  διατύπωση προτάσεων σχετικά με τις πραγματικές ανάγκες εκπαίδευσης των μηχανικών.

2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ
Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε στηρίχθηκε σε:

• Διαχωρισμό των γνώσεων σε περιβαλλοντικά θέματα σε τρεις θεματικές ενότητες: Περιβαλλοντικών Επιστημών, Περιβαλλοντικής Μηχανικής (Σχεδιασμός-Τεχνολογίες ) και Περιβαλλοντικής Διαχείρισης.
• Βιβλιογραφική αναζήτηση δεδομένων από Οδηγούς Σπουδών των Τμημάτων μηχανικών ΑΕΙ και των σχετικών τμημάτων των ΤΕΙ, σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
• Βιβλιογραφική ανασκόπηση διεθνών ερευνών σχετικά με ανάγκες (ζήτηση) σε θέματα περιβαλλοντικής διαχείρισης τόσο σε  επίπεδο εκπαίδευσης όσο και απασχόλησης των μηχανικών, και
• Εμπειρική έρευνα με ερωτηματολόγια, σε επιλεγμένο δείγμα μηχανικών διαφόρων ειδικοτήτων και από διαφορετικούς φορείς απασχόλησης,  για την αποτύπωση των υφισταμένων τάσεων ζήτησης γνώσεων περιβαλλοντικής διαχείρισης στην Ελλάδα και τον εντοπισμό των σχετικών ελλείψεων στα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών.

3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ
3.1 ΖΗΤΗΣΗ

3.1.1 Προσφορά μαθημάτων περιβάλλοντος σε προπτυχιακά προγράμματα σπουδών σε τεχνικά ΑΕΙ και ΤΕΙ στην Ελλάδα

 Η ανάλυση της προσφοράς μαθημάτων περιβάλλοντος, σε προπτυχιακό επίπεδο, στα τμήματα μηχανικών των ελληνικών ΑΕΙ έδειξε ότι η πλειονότητα των μαθημάτων περιβάλλοντος (και στις τρεις θεματικές ενότητες) παρέχεται στην ειδικότητα των Μηχανικών Περιβάλλοντος. Η πλειοψηφία των μαθημάτων εμφανίζεται στη δεύτερη θεματική ενότητα της περιβαλλοντικής μηχανικής (σχεδιασμός-τεχνολογίες).
Σχετικά λίγα μαθήματα καταγράφηκαν στη θεματική ενότητα της περιβαλλοντικής διαχείρισης (αν εξαιρέσουμε τους μηχανικούς περιβάλλοντος) ενώ διαπιστώθηκε ότι υπήρχαν ειδικότητες οι οποίες δεν είχαν κανένα μάθημα σε αυτή την κατηγορία.

3.1.2 Προσφορά μαθημάτων περιβάλλοντος σε μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών

Πρόσφατα έχουν αναπτυχθεί μεταπτυχιακά προγράμματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης & Τεχνολογιών τα οποία προσφέρονται τόσο από τεχνικά ΑΕΙ όσο και από πανεπιστημιακά τμήματα βασικών επιστημών. Τα περισσότερα προγράμματα εξειδικεύουν την περιβαλλοντική διαχείριση σε γνωστικούς τομείς-εφαρμογές όπως είναι η διαχείριση φυσικών πόρων  ή η διαχείριση χερσαίων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων, αντίστοιχους δηλαδή με το τμήμα που προσφέρει το σχετικό πρόγραμμα. Ωστόσο, ορισμένα (ελάχιστα) προγράμματα είναι γενικότερου χαρακτήρα και δεν εξειδικεύουν σε συγκεκριμένες γνωστικές περιοχές.

3.1.3 Προσφορά γνώσεων περιβάλλοντος από φορείς συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης

Σε επίπεδο σεμιναρίων κατάρτισης ή συνεχιζόμενης εκπαίδευσης, θέματα περιβαλλοντικής διαχείρισης  προσφέρονται πολύ συχνά. Οι φορείς που σχετίζονται άμεσα με τους μηχανικούς π.χ. ΤΕΕ, κλαδικοί σύλλογοι μηχανικών, εμφανίζουν κατά κανόνα την μεγαλύτερη δραστηριότητα σε σεμινάρια περιβαλλοντικής διαχείρισης, γεγονός το οποίο αφενός φανερώνει ότι οι φορείς αυτοί αντιμετωπίζουν το θέμα της περιβαλλοντικής διαχείρισης ως ουσιαστικό μέρος της κατάρτισης ενός μηχανικού ενώ αφετέρου αντικατοπτρίζει την έλλειψη σχετικών αντικειμένων στα βασικά προγράμματα  σπουδών μηχανικών.

3.1.4 Προσφορά γνώσεων περιβάλλοντος σε Ευρωπαϊκά Προγράμματα  Σπουδών

Η έρευνα των προγραμμάτων σπουδών στην Ευρώπη σε θέματα περιβάλλοντος έδειξε ότι:

• Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες υπάρχουν προπτυχιακά τμήματα Περιβαλλοντικής Μηχανικής, αντίστοιχα με εκείνα που υπάρχουν σήμερα και στα ελληνικά τεχνικά πανεπιστήμια.
• Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες προσφέρονται μαθήματα περιβάλλοντος σε τμήματα μηχανικών σε προπτυχιακό επίπεδο. Τα μαθήματα αυτά αναφέρονται κυρίως στην περιβαλλοντική μηχανική και τον σχεδιασμό, όπως και στα ελληνικά προγράμματα σπουδών. Στην Ευρώπη, εξάλλου, υπάρχουν αρκετές ειδικότητες μηχανικών (εκτός από την ειδικότητα των μηχανικών περιβάλλοντος) που αναφέρονται στο περιβάλλον, όπως π.χ. μηχανικοί υδατικών πόρων, περιβαλλοντικής προστασίας, υγειονολόγοι μηχανικοί.
• Μαθήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης σε προπτυχιακό επίπεδο, στα ευρωπαϊκά προγράμματα σπουδών, προσφέρονται κυρίως από προπτυχιακά τμήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης σε σχολές γεωεπιστημών, φυσικών επιστημών και διοίκησης επιχειρήσεων.
• Σε μεταπτυχιακό επίπεδο, υπάρχουν αρκετά προγράμματα περιβαλλοντικής διαχείρισης με κατεξοχήν διατμηματικό  χαρακτήρα. Το ίδιο παρατηρείται και στα ελληνικά προγράμματα, με την διαφορά όμως ότι τα τελευταία δεν εμφανίζουν χαρακτήρα αμιγούς Περιβαλλοντικής Διαχείρισης αλλά συνδυάζονται με  τεχνολογίες περιβάλλοντος, καθώς ορισμένα προσφέρονται από τεχνικά πανεπιστήμια.

3.2 ΖΗΤΗΣΗ ΓΝΩΣΕΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ

Η αναγκαιότητα  εισαγωγής γνώσεων περιβαλλοντικής διαχείρισης στα προγράμματα σπουδών των μηχανικών επιβεβαιώθηκε και από την συντριπτική πλειοψηφία των μηχανικών (98%), ανεξάρτητα από ειδικότητα, που συμμετείχαν στην εμπειρική έρευνα που πραγματοποιήθηκε για τις ανάγκες της παρούσας μελέτης. Σύμφωνα με τις απαντήσεις τους, οι περισσότερο αναγκαίες γνωστικές περιοχές, κατά σειρά αξιολόγησης, είναι οι εξής:

α) Προπτυχιακό Επίπεδο

• Βασικές έννοιες διαχείρισης περιβάλλοντος - Διαχείριση πόρων και οικοσυστημάτων
• Αειφόρος ανάπτυξη και περιβαλλοντικά προβλήματα
• Περιβαλλοντική νομοθεσία και κανονισμοί
• Εκτίμηση / αξιολόγηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων
• Περιβαλλοντική διαχείριση και υγιεινή και ασφάλεια
• Στρατηγικός περιβαλλοντικός σχεδιασμός - περιβαλλοντικές πολιτικές.

Η παραπάνω αξιολόγηση αναφέρεται στο σύνολο του δείγματος. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι για τους εργαζόμενους στη βιομηχανία μηχανικούς, ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται επίσης η εισαγωγή γνώσεων:

• Σχεδιασμού και ανάπτυξης Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης
• Ανάπτυξης και διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού
• Σχεδιασμού  “καθαρής παραγωγής”
• Περιβαλλοντικής οικονομίας (Αναλύσεις κόστους - οφέλους, Environmental Cost Accounting)

β) Μεταπτυχιακό επίπεδο

• Εργαλεία περιβαλλοντικής διαχείρισης (Environmental Benchmarking, Environmental Risk Assessment)
• Περιβαλλοντική οικονομία  (Αναλύσεις κόστους - οφέλους, Environmental Cost Accounting)
• Total Quality Environmental Management
• Περιβαλλοντικές επιθεωρήσεις και έλεγχοι
• Σχεδιασμός  και ανάπτυξη Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης.

3.3 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ - ΖΗΤΗΣΗΣ

3.3.1 Σύγκριση προσφοράς - ζήτησης σε προπτυχιακό επίπεδο
 Από τη σύγκριση προσφοράς και ζήτησης, γίνονται εμφανείς  οι ελλείψεις -αδυναμίες των προπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών σε αρκετές γνωστικές περιοχές της περιβαλλοντικής διαχείρισης. Είναι εμφανές, εξάλλου, ότι η σημασία των  θεμάτων  περιβαλλοντικής διαχείρισης έχει αρχίσει να γίνεται αντιληπτή για τις ειδικότητες σχεδιασμού και διαχείρισης του χώρου (υπαίθριου και αστικού) και κατασκευής των έργων υποδομής, αλλά όχι για τις ειδικότητες της «παραγωγής», π.χ. Χημικούς Μηχανικούς ή  Μηχανολόγους Μηχανικούς.

Ειδικότερα στα  προπτυχιακά προγράμματα σπουδών του ΕΜΠ,  μαθήματα στη γνωστική περιοχή της περιβαλλοντικής διαχείρισης προσφέρονται στις ειδικότητες των Πολιτικών Μηχανικών, Τοπογράφων Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων ενώ διαπιστώνεται ότι βασικές γνωστικές περιοχές της περιβαλλοντικής διαχείρισης δεν διδάσκονται σε καμία  ειδικότητα μηχανικών  στο ΕΜΠ. Οι γνωστικές αυτές περιοχές είναι οι εξής:

• Περιβαλλοντική Οικονομία ,  Αναλύσεις Κόστους - Οφέλους
• Περιβαλλοντική Νομοθεσία/Κανονισμοί
• Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ISO 14001, EMAS, κλπ)
• Περιβαλλοντική Διαχείριση & Υγιεινή και Ασφάλεια
• Ανάπτυξη και Διαχείριση Ανθρώπινου Δυναμικού
• Σχεδιασμός “καθαρής παραγωγής” / “Πράσινα προϊόντα”

3.3.2 Σύγκριση προσφοράς - ζήτησης σε μεταπτυχιακό επίπεδο
Σε μεταπτυχιακό επίπεδο, αναγκαίες για τους μηχανικούς θεωρούνται κατεξοχήν ορισμένες εξειδικευμένες γνωστικές περιοχές περιβαλλοντικής διαχείρισης, όπως: Περιβαλλοντικής Οικονομίας, Εργαλείων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (Περιβαλλοντικές Επιθεωρήσεις /Έλεγχοι, Περιβαλλοντική Ανάλυση), Σχεδιασμού και ανάπτυξης Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης, Total Quality Environmental Management αλλά και Σχεδιασμού «Καθαρής Παραγωγής»/ «Πράσινα Προϊόντα».

Διαπιστώνεται ότι η ζήτηση γνώσεων στο μεταπτυχιακό επίπεδο χαρακτηρίζεται έντονα από το διατμηματικό χαρακτήρα της περιβαλλοντικής διαχείρισης δεδομένου ότι ζητούνται συνδυασμένες γνώσεις από περιοχές των οικονομικών επιστημών, της διοίκησης ολικής ποιότητας, της τεχνολογίας αλλά και μεθοδολογικών εργαλείων της περιβαλλοντικής διαχείρισης.

4. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
4.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΝΩΣΕΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

Στη βάση των παραπάνω διαπιστώσεων τεκμηριώνεται η αναγκαιότητα και σκοπιμότητα εισαγωγής γνωστικών περιοχών περιβαλλοντικής διαχείρισης  στα προγράμματα σπουδών των μηχανικών και μάλιστα  στα  προπτυχιακά  προγράμματα σπουδών του ΕΜΠ.

Οι ακόλουθες γνωστικές περιοχές κρίνονται αναγκαίες, κατά προτεραιότητα, για τα  προγράμματα σπουδών  των διαφόρων ειδικοτήτων μηχανικών:

• Γνώσεις περιβαλλοντικής νομοθεσίας: αναγκαίες για όλες τις ειδικότητες.
• Γνώσεις περιβαλλοντικού σχεδιασμού: αναγκαίες κυρίως για τις ειδικότητες που σχετίζονται με τη διαχείριση του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος  (ΑΤΜ, ΠΜ, ΑΜ, ΜΧΠΑ).
• Γνώσεις διαχείρισης πόρων -όπου στην ευρεία τους έννοια συμπεριλαμβάνονται και οι ανθρώπινοι πόροι - : περισσότερο αναγκαίες για τις ειδικότητες της βιομηχανικής παραγωγής (ΜΜ, ΜΠ & Δ, ΧΜ) αλλά και για τους ΜΧΠΑ.
• Γνώσεις περιβαλλοντικών επιπτώσεων: αναγκαίες για τις περισσότερες ειδικότητες
• Γνώσεις Σχεδιασμού και Ανάπτυξης Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης: περισσότερο αναγκαίες για τους μηχανικούς της βιομηχανικής παραγωγής.
• Γνώσεις περιβαλλοντικής οικονομίας: περισσότερο αναγκαίες σε ΧΜ, ΜΠ &Δ και ΜΧΠΑ.

Θα πρέπει να επισημανθεί ότι όλες οι γνωστικές περιοχές θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικές για τα προγράμματα σπουδών των Μηχανικών Περιβάλλοντος  και των Χημικών Μηχανικών.

4.2 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ

1. Ο τρόπος και η έκταση εισαγωγής των γνωστικών περιοχών  περιβαλλοντικής διαχείρισης στα προγράμματα σπουδών εξαρτάται από το επίπεδο σπουδών (προ- ή μεταπτυχιακό) και απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή καθώς προκύπτουν μια σειρά από ερωτήματα όπως π.χ.:

• Υπάρχουν γνωστικές περιοχές κοινές για όλες τις ειδικότητες και σε ποια  έκταση;
• Οι αναγκαίες γνωστικές περιοχές εισάγονται σαν αυτόνομα μαθήματα στα προγράμματα σπουδών η ενσωματώνονται σε υπάρχοντα μαθήματα, διευρύνοντας και εμπλουτίζοντάς τα;
• Σε ποιο βαθμό τα νέα αυτά μαθήματα θα είναι υποχρεωτικά για όλους τους σπουδαστές η θα πρέπει  να  εισαχθούν ως μαθήματα επιλογής;
• Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά αποτελούν  αρμοδιότητα των τμημάτων του ΕΜΠ και των άλλων πανεπιστημιακών τμημάτων μηχανικών. Ειδικότερα για τα μεταπτυχιακά προγράμματα, αναγκαία είναι η συνεργασία των τμημάτων μηχανικών με άλλα πανεπιστημιακά τμήματα, όπως π.χ. Οικονομίας και διοίκησης και φυσικών επιστημών σύμφωνα και με τη διεθνή πρακτική. Στο πλαίσιο της μελέτης, διατυπώνονται κάποιες απόψεις ή προτάσεις που θα μπορούσαν να αποτελέσουν και το έναυσμα για μία ευρύτερη συζήτηση στο πλαίσιο της Πανεπιστημιακής Κοινότητας.
• Σε γνωστικές περιοχές που θεωρούνται αναγκαίες για όλες ή τις περισσότερες ειδικότητες μηχανικών, θα μπορούσε να διαμορφωθεί ένα μάθημα με κοινές τις βασικές ενότητες και εξειδικευμένα παραδείγματα ή αναφορές κατά περίπτωση. Μία τέτοια προσέγγιση θα προωθούσε τη συνεργασία μεταξύ των τμημάτων με ανάπτυξη συνεργιών και εξοικονόμηση ανθρώπινων και υλικών πόρων.
• Για γνωστικά αντικείμενα που θεωρούνται περισσότερο χρήσιμα για μια ομάδα ειδικοτήτων, θα μπορούσε να εφαρμοστεί η ίδια λογική της από κοινού διαμόρφωσης τους περιεχομένου των αντίστοιχων μαθημάτων, για κάθε ομάδα ειδικοτήτων. Η διεπιστημονικότητα των περιβαλλοντικών προβλημάτων είναι δεδομένη και πολύ περισσότερο εμφανής στην περίπτωση συγγενών ειδικοτήτων με κοινά πεδία άσκησης επαγγελματικής δραστηριότητας.
• Μια εναλλακτική προσέγγιση είναι η ανάπτυξη ενός ή δυο κοινών μαθημάτων για όλες τις ειδικότητες όπου θα διδάσκονται οι βασικές γνώσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης και η διαμόρφωση εξειδικευμένων μαθημάτων για τα λοιπά γνωστικά αντικείμενα σύμφωνα με τις ανάγκες κάθε ειδικότητας.
• Ενσωμάτωση των αναγκαίων γνώσεων στα υπάρχοντα μαθήματα, στο μέγιστο δυνατό βαθμό. Στην περίπτωση αυτή, μόνο ένα ή δύο βασικά μαθήματα για το περιβάλλον και την προστασία του θα ήταν αναγκαία, ενώ τα υπάρχοντα μαθήματα θα έπρεπε να εμπλουτισθούν, να «μπολιασθούν» με τις αρχές της περιβαλλοντικής διαχείρισης και της αειφορίας, ανάλογα με τα ειδικά πεδία ενδιαφέροντος κάθε ειδικότητας.
• Η εισαγωγή γνωστικών αντικειμένων περιβαλλοντικής διαχείρισης στις σπουδές των μηχανικών, με οποιοδήποτε από τους ανωτέρω τρόπους, θα πρέπει να ενταχθεί σε μια  συνολική μελέτη της στρατηγικής  κάθε Τμήματος και των στόχων της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο μιας τέτοιας μελέτης  θα αποσαφηνισθεί και ο υποχρεωτικός ή μη χαρακτήρας και η έκταση των σχετικών μαθημάτων, καθώς και οι πιθανές διαφοροποιήσεις  μεταξύ των τμημάτων. Θα πρέπει, επίσης, να  σχεδιασθεί ώστε να καλύπτει όλες τις επιμέρους «κατευθύνσεις», «εμβαθύνσεις» ή «ροές» που έχουν αναπτυχθεί στις διάφορες ειδικότητες κάτω από την πίεση των  τεχνολογικών  εξελίξεων  και τη διεύρυνση των πεδίων άσκησης επαγγελματικής δραστηριότητας  των μηχανικών.

Τέλος, ως προς τα μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών θα πρέπει να τονισθεί και πάλι ο διατμηματικός τους χαρακτήρας καθώς και η ανάγκη εμβάθυνσης σε εξειδικευμένες περιοχές της περιβαλλοντικής διαχείρισης, όπως π.χ. θέματα  Περιβαλλοντικής Οικονομίας, Εργαλείων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης, Total Quality Environmental Management, Σχεδιασμού «καθαρής παραγωγής».

Εισηγήτρια: Μαρία Μανδράκα

Σημείωση: Το παραπάνω κείμενο προέρχεται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας, Πανελλήνιο Συνέδριο, Έρευνα για την ελληνική εκπαίδευση, 21-23 Σεπτεμβρίου 2000, Περιλήψεις Εισηγήσεων, Αθήνα 2000.

βλ. επίσης

•  Δραστηριότητες>Συνέδρια-Ημερίδες-Σεμινάρια>2000>Πανελλήνιο Συνέδριο: Έρευνα για την Ελληνική Εκπαίδευση
•  Εκδόσεις>Τίτλοι>Το Έργο Έρευνα 1997- 2000, Συνοπτική Παρουσίαση