Β΄ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ

Επιστημονικός Υπεύθυνος: Δημήτριος Εμίρης

Πολυτεχνείο Κρήτης

Σκοπός: Το έργο αυτό αφορά την εκπόνηση πιλοτικής ερευνητικής εργασίας με σκοπό τον εντοπισμό και προσδιορισμό των παραγόντων και των παραμέτρων τους που καθιστούν εφικτή τη μεταφορά τεχνογνωσίας και την προώθηση/ αφομοίωση των τεχνολογικών καινοτομιών, από την τριτοβάθμια εκπαίδευση/ ακαδημαϊκή κοινότητα, κατεξοχήν χώρο δημιουργίας αυτών στην Ελλάδα (και στο εξωτερικό ως επί το πλείστον), στον χώρο εφαρμογής και εκμετάλλευσης -τους παραγωγικούς φορείς. Συγκεκριμένα αφορά το Τμήμα Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης και το Τμήμα Τεχνολογίας και Συστημάτων Παραγωγής του Πανεπιστημίου Πειραιά, δύο νέα και όμορα Τμήματα (έτη έναρξης λειτουργίας 1984 και 1992 αντίστοιχα), με αντικείμενο την τεχνολογία και την διοίκηση της παραγωγής. Τα αποτελέσματα της έρευνας αποτελούν πρωτογενή πηγή πληροφορίας αλλά παράλληλα υποδεικνύουν ένα πλαίσιο αναφοράς ανάλογων ερευνών προκειμένου για:

1. την ανάπτυξη καινοτομικών προγραμμάτων σπουδών και κατευθύνσεων, τόσο σε επίπεδο ανασχεδιασμού της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης όσο και σε επίπεδο εντοπισμού των αναγκών για την χάραξη κατευθύνσεων και στρατηγικών όσον αφορά τη συμπληρωματική, τη δια βίου ή την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση,
2. την αναμόρφωση και τον εμπλουτισμό των υπαρχόντων προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών των ίδιων αλλά και αντιστοίχων Τμημάτων, με τη εισαγωγή νέων αντικειμένων μαθημάτων, ομάδων-ροών μαθημάτων ή και ειδικεύσεων και
3. την επίρρωση και εγκαθίδρυση στενότερων δεσμών με παραγωγικούς φορείς, οι οποίοι αποτελούν τον τελικό αποδέκτη της εκπαιδευτικής και ερευνητικής διαδικασίας (στελέχη, τεχνογνωσία, καινοτομίες), τουλάχιστον για τα Τμήματα αυτά.

Μεθοδολογία-Αποτελέσματα: Η έρευνα βασίσθηκε σε τρεις άξονες-έρευνες κορμού:

α) έρευνα σε παραγωγικούς φορείς,
β) σε αποφοίτους των Τμημάτων και
γ) στα Τμήματα.

Το περιεχόμενο, η μεθοδολογία συλλογής και επεξεργασίας των δεδομένων και τα τελικά αποτελέσματα των φάσεων αυτών αναφέρονται συνοπτικά παρακάτω.

Α) Έρευνα σε παραγωγικούς φορείς: Ζητούμενο είναι η καταγραφή των ειδικών και γενικών αναγκών των παραγωγικών φορέων, της άποψης τους για τις δυνατές και επιθυμητές μορφές διασύνδεσης με την ακαδημαϊκή κοινότητα, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και το περιεχόμενο του προγράμματος σπουδών, του προφίλ γνώσεων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων των φοιτητών/ αποφοίτων των Τμημάτων, καθώς και η καταγραφή της πολύτιμης γνώσης και εμπειρίας των στελεχών για τις τάσεις της εκπαίδευσης, της τεχνολογίας της παραγωγής και της αγοράς εργασίας στο παγκοσμιοποιημένο οικονομικό και εργασιακό περιβάλλον του 21ου  αιώνα.

Σε πρώτο στάδιο για την υλοποίηση της ενότητας εργασίας σχεδιάσθηκε και αναπτύχθηκε ένα εύχρηστο και λειτουργικό πληροφοριακό σύστημα  (βάση δεδομένων) το οποίο παρέχει πληροφορίες σχετικά με τις διπλωματικές εργασίες, τις μεταπτυχιακές και διδακτορικές διατριβές που έχουν εκπονηθεί στα Τμήματα. Το σύστημα υποστηρίζει λειτουργίες γρήγορης αναζήτησης και ταξινόμησης χρησιμοποιώντας ως κλειδιά όλα τα πεδία εγγραφών και τους πιθανούς συνδυασμούς αυτών. Υπάρχει επίσης δυνατότητα εισαγωγής νέων εγγραφών, οπότε διασφαλίζεται η ενημέρωση και ο εμπλουτισμός της με νέες εργασίες ή και παραγωγικούς φορείς και επιχειρήσεις. Συνολικά καταγράφηκαν 553 διπλωματικές εργασίες, 44 μεταπτυχιακές και 15 διδακτορικές διατριβές για το Τμήμα Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης ενώ για το Τμήμα Τεχνολ. και Συστ. Παραγωγής 27 πτυχιακές εργασίες (δεν είναι υποχρεωτική η εκπόνηση πτυχιακής). Κάθε καταγεγραμμένη εργασία προσδιορίζεται και αποτελείται από τρεις ομάδες στοιχείων:
α) γενικά στοιχεία ταυτότητας (τίτλος, ονοματεπώνυμο φοιτητή, επιβλέπων καθηγητής, έτος),
β) στοιχεία περιεχομένου (επιστημονικό πεδίο εφαρμογής, επιστημονικό πεδίο «εργαλείο», είδος εργασίας (έρευνα αγοράς, ανάλυση επιλεγμένου προβλήματος, βιβλιογραφική-θεωρητική, εργαστηριακή- πείραμα- κατασκευή, ανάλυση -εκμάθηση-χρήση λογισμικού, ανάλυση-επεξεργασία δεδομένων, ανάπτυξη λογισμικού), χρήση ή όχι λογισμικού-ποιου και
γ) στοιχεία συνεργασίας με εξωτερικούς φορείς (επωνυμία και είδος φορέα, αρμόδιο τμήμα, όνομα υπευθύνου, στοιχεία επικοινωνίας). Τα στοιχεία αυτά αντλήθηκαν μέσω ενδελεχούς και επίπονης αναζήτησης και εξέτασης όλων των εργασιών στις βιβλιοθήκες των ιδρυμάτων και των εργαστηρίων αυτών, ενώ μετά από τη σύνταξη των σχετικών αναφορών απεστάλησαν στους επιβλέποντες καθηγητές, οι οποίοι τις εξέτασαν ως προς την ορθότητα και πληρότητα τους. Ο χαρακτηρισμός του επιστημονικού πεδίου εφαρμογής και του πεδίου εργαλείου ανήκει σ’ ένα υπερσύνολο 32 επιλογών, ενώ το είδος της εργασίας ανήκει σ’ ένα υπερσύνολο 6 επιλογών. Τα δύο αυτά υπερσύνολα επιλογής έχουν προκύψει μετά από  καταγραφή και μελέτη, με γνώμονα την κατά το δυνατόν πληρότητα και ακρίβεια των επιστημονικών πεδίων αλλά και ταυτόχρονα την ελαχιστοποίηση του αριθμού αυτών. Η κατανομή των εργασιών ανά επιστημονικό πεδίο αποτυπώνει τον χάρτη της διδακτικής και ερευνητικής δραστηριότητας των Τμημάτων.

Μέσω της εφαρμογής αυτής δημιουργήθηκε μια διακριτή βάση δεδομένων με τα στοιχεία εταιρειών του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα με τις οποίες υπήρξε συνεργασία κατά την διάρκεια εκπόνησης διπλωματικών, μεταπτυχιακών ή και διδακτορικών διατριβών και οι οποίες αποτελούν τον κατεξοχήν σύνδεσμο του Τμήματος με την παραγωγή και την αγορά εργασίας. Στις εταιρείες αυτές αλλά και σε λίστα που αντλήθηκε από τα Γραφεία Διασύνδεσης (σύνολο περίπου 100 για το Τμήμα ΜΠΔ και 30 για το ΤΣΠ) απεστάλθηκε ερωτηματολόγιο, το οποίο αποσκοπούσε στην καταγραφή των απόψεων σύμφωνα με τα προαναφερθέντα. Ερωτηματολόγια εταιρειών επίσης στάλθηκαν σε 500 περίπου (από τους 800 απόφοιτους) ΜΠΔ και σε 150 απόφοιτους του ΤΣΠ (από τους 200) προκειμένου να τα προωθήσουν στους προϊστάμενους τους. Εν τέλει ο αριθμός των επιστρεφόμενων ερωτηματολογίων εταιριών κυμάνθηκε σε χαμηλά επίπεδα (38 για το ΜΠΔ και 6 για το ΤΣΠ), γεγονός το οποίο υπήρξε αδύνατο να υπερβληθεί, παρ΄ όλες τις προσπάθειες. Χαρακτηριστικό είναι ότι για το σύνολο των επιστραφέντων ερωτηματολογίων υπήρξαν τουλάχιστον δύο τηλεφωνικές επικοινωνίες, εκτός της αποστολής μέσω ταχυδρομείου και e-mail των ερωτηματολογίων, αλλά δεν κατέστη δυνατή η περαιτέρω αύξηση του αριθμού αυτών. Το γεγονός αυτό υποδεικνύει μια καταρχήν προκατάληψη ή αδράνεια, από την πλευρά των εταιρειών, για συνεργασία με ακαδημαϊκούς φορείς. Η πρόθεση για συνεργασία υπερβαίνει, σύμφωνα με τις απαντήσεις των φορέων το 70%, ενώ το 92% των ερωτηθέντων θεωρούν ως πιο πρόσφορη μορφή συνεργασίας την διοργάνωση και υλοποίηση υπηρεσιών επιμόρφωσης κατάρτισης. Οι τρέχουσες ανάγκες των επιχειρήσεων αφορούν (με σειρά προτεραιότητας) Logistics, Διοίκηση Ολικής Ποιότητας, ανθρωπίνου δυναμικού και πόρων, πληροφορική-βάσεις δεδομένων, e-commerce, προγραμματισμό παραγωγής, οικονομική των επιχειρήσεων, κοστολόγηση, project management κ.ά. Ποσοστό της τάξης του 79% επίσης συμφωνεί με τη χρηματοδότηση των ΑΕΙ από τις επιχειρήσεις. Τα αποτελέσματα της επεξεργασίας των απαντήσεων των φορέων καταγράφουν και αξιολογούν τις έως τώρα συνεργασίες, υποδεικνύουν και προδιαγράφουν τις επιθυμητές μορφές συνεργασίας, καθορίζουν τα χαρακτηριστικά των αποφοίτων και διατυπώνουν τις απόψεις τους για το πρόγραμμα σπουδών και για τις σημερινές και μελλοντικές ανάγκες της αγοράς εργασίας.

Β) Έρευνα σε αποφοίτους των Τμημάτων.  Η έρευνα κορμός στους αποφοίτους των Τμημάτων αφορά την καταγραφή της εργασιακής κατάστασης και δραστηριοποίησης των αποφοίτων, την αποτύπωση των αναγκών και των εμπειριών από την εργασιακή τους ενασχόληση, την αξιολόγηση και προτάσεις βελτίωσης-αναμόρφωσης του προγράμματος σπουδών και της εκπαιδευτικής διαδικασίας των Τμημάτων, καθώς και επισημάνσεις-σχόλια που αφορούν τον εν προκειμένω επαγγελματικό και ακαδημαϊκό χώρο. Για τον σκοπό αυτό αναπτύχθηκε εκτενές ερωτηματολόγιο, με 8 ενότητες ερωτήσεων, σε τρεις μορφές:  γραπτή (μέσω ταχυδρομείου), ηλεκτρονική (μέσω e-mail) και web-based έκδοση (on-line συμπλήρωση και αποστολή). Η ανταπόκριση ήταν ικανοποιητική [109 απαντήσεις (22%) ΜΠΔ – 65 (35%) ΤΣΠ], δίνοντας τη δυνατότητα εξαγωγής αντιπροσωπευτικών και σε μεγάλο βαθμό αξιόπιστων συμπερασμάτων. Από την επεξεργασία των απαντήσεων προέκυψαν πολλαπλά και πολυεπίπεδα συμπεράσματα για ένα μεγάλο εύρος θεμάτων. Ενδεικτικά,  αναφέρονται τα αποτελέσματα της έρευνας των αποφοίτων που αφορούν την τρέχουσα επαγγελματική δραστηριότητα και τον βαθμό αυτής, τα οποία υποδεικνύουν το επαγγελματικό προφίλ των αποφοίτων των Τμημάτων. Από τους απόφοιτους του ΤΣΠ εργάζεται το 62% (η εμφανιζόμενη ανεργία οφείλεται εν πολλοίς στο γεγονός της πρόσφατης αποφοίτησης των πρώτων αποφοίτων του Τμήματος - μόλις 5 χρόνια), το 85% εργάζεται στην Αθήνα ενώ το υπόλοιπο 15% στον τόπο καταγωγής του, κατά 80% απασχολούνται ως ιδιωτικοί υπάλληλοι και με αντικείμενο επαγγελματικής δραστηριότητας 50% Διοίκηση (με την ευρεία έννοια), 23% Λογιστική-Χρηματοοικονομικά, και το υπόλοιπο ποσοστό σε  Πωλήσεις, Ασφαλιστικά, Μελέτες, Εκπαίδευση κλπ. Όσον αφορά τις απολαβές το 85% έχει μηνιαίο ακαθάριστο εισόδημα έως 300000 δρχ. από την άσκηση του επαγγέλματος Στους απόφοιτους ΜΠΔ εμφανίζεται ανεργία της τάξης 6% και υποαπασχόληση/ μερική απασχόληση 14%, η οποία κυρίως αφορά νέους απόφοιτους με τόπο διαμονής την επαρχία, ενώ ο μέσος χρόνος ανεργίας/ υποαπασχόλησης είναι 2-2.5 μήνες. Όσον αφορά τις αποδοχές, μέχρι 250000 δρχ λαμβάνει το 27%, από 250-350000 δρχ. το 30%, από 350-500000 το 27%. Το 40% εργάζεται  στην Αττική (όπου εμφανίζονται μισθοί μεγαλύτεροι κατά μέσο όρο 20% σε σχέση με την επαρχία) και στην επαρχία το 58%. Ποσοστό της τάξης του 47% είναι ιδιωτικοί υπάλληλοι, ενώ το ποσοστό των ελεύθερων επαγγελματιών και επιχειρηματιών ανέρχεται στο 42%. Οι τομείς δραστηριότητας των ΜΠΔ αφορούν κατά 20% εκπαίδευση και έρευνα (ΑΕΙ, ΤΕΙ, ΙΕΚ, Δευτεροβάθμια ενώ περιλαμβάνει και μεταπτυχιακούς φοιτητές που απασχολούνται στο πανεπιστήμιο), 16% συμβουλευτική επιχειρήσεων, 14% διοίκηση-οργάνωση, 13% πληροφορική, βιομηχανία-παραγωγή 11%, χρηματοοικονομικά-ασφαλιστικά 10%, μελέτες-κατασκευές 8% και μάρκετινγκ πωλήσεις 8%. Ποσοστό της τάξης του 75% θεωρεί απαραίτητη την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου και των διδασκόντων, ενώ το 80% θα ήθελε περισσότερα μαθήματα και εξειδίκευση στην πληροφορική. Το 92% των αποφοίτων συμφωνεί με τη χρηματοδότηση των ΑΕΙ από ιδιωτικούς φορείς δίχως αλλοίωση του εκπαιδευτικού και ερευνητικού του χαρακτήρα.

Τα πολλαπλά και πολυεπίπεδα συμπεράσματα που προκύπτουν από την επεξεργασία των απαντήσεων αφορούν όλα τα προαναφερθέντα θέματα και αποτελούν αντικείμενο περαιτέρω αξιολόγησης και εκμετάλλευσης καταρχήν από τα Τμήματα, αλλά και από άλλους φορείς. Από την επεξεργασία των απαντήσεων των ερωτηματολογίων και των δύο ερευνών προέκυψαν οι εξής βάσεις δεδομένων: 
α) Εργασιών,
β) Στοιχείων Παραγωγικών Φορέων-Συνεργατών,
γ) Στοιχείων Αποφοίτων,
δ) Απαντήσεων Φορέων,
ε) Απαντήσεων Αποφοίτων.

Γ) Έρευνα στα Τμήματα. Το στάδιο αυτό της έρευνας αφορά την ανάλυση του προγράμματος σπουδών, προπτυχιακού και μεταπτυχιακού, των δύο Τμημάτων και τη συσχέτιση με τις ανάγκες της παραγωγής και της αγοράς εργασίας, όπως διατυπώθηκαν από τους φορείς και τους αποφοίτους. Επίσης στα πλαίσια αυτά διενεργήθηκε βιβλιογραφική αναζήτηση (μέσω διαδικτύου και εκδόσεων των Πανεπιστημίων) για τον προσδιορισμό των σύγχρονων πρακτικών και τάσεων όσον αφορά τα προγράμματα σπουδών του κλάδου, προπτυχιακά και μεταπτυχιακά, καθόσον σύμφωνα με το αγγλοσαξονικό πρότυπο, τα Ελληνικά Τμήματα, τόσο τα Πανεπιστημιακά όσο και των Πολυτεχνικών Σχολών ισοδυναμούν, χρονικά αλλά και ουσιαστικά -σε επίπεδο περιεχομένου σπουδών και φάσματος διδασκόντων αντικειμένων και ύλης- με προπτυχιακό και μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών (Bachelor + MSc). Το αυτό άλλωστε διαπιστώθηκε, στις περισσότερες περιπτώσεις και στην παρούσα έρευνα  Η συλλογή και σύγκριση των προγραμμάτων σπουδών των Τμημάτων συναφών αντικειμένων στον Ελληνικό χώρο αφορά τους Μηχανολόγους Μηχ/κούς του ΕΜΠ, του ΑΠΘ, της Πάτρας και του προσφάτως ιδρυθέντος Τμήματος του Παν/μίου Θεσσαλίας, ενώ συνελέγησαν τα προγράμματα σπουδών των εννέα καλύτερων προγραμμάτων στις ΗΠΑ στον συγκεκριμένο χώρο, τουτέστιν τα Νorthwestern University, Virginia Tech, Wisconsin-Madison, Βerkley-California, Τexas, Stanford, Georgia Tech, Michigan, Pennstate καθώς και των California Polytechnic State University, University of Cornell, University of Clemson. Εκτός από τα παραπάνω συνελέγησαν μερικά αντιπροσωπευτικά προγράμματα σπουδών από διάφορες χώρες της Ευρώπης, της Ασίας και της Αυστραλίας: University of Toronto-Canada, Hong Kong University of Sc.Tech., University of Dundee-England, Queensland University of Tech.-Australia,  Cranfield University-England, University of Stuttgart-Germany, Ben-Gurion University of Neveg-Israel. H συλλογή προγραμμάτων σπουδών από άλλες χώρες ήταν δυσχερής διότι στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν υπήρχαν διαθέσιμοι οδηγοί σπουδών παρά μόνο στη τοπική γλώσσα. Τα συναφή προγράμματα συναντώνται με διάφορους τίτλους οι οποίοι προκύπτουν από συνδυασμούς των παρακάτω όρων: Mechanical – Production – Industrial - Manufacturing &  Engineering - Systems – Management - Operations – Economics. Η συγκριτική μελέτη έγινε μέσω της καταχώρησης των μαθημάτων των διαφόρων προγραμμάτων σε πίνακες, με ομαδοποίηση τους σε τέσσερις ομάδες: γενικά μαθήματα υποδομής (μαθηματικά, φυσική, χημεία-διεργασίες, μηχανικού-σχέδιο-υλικά) μηχανολογικά, συστημάτων παραγωγής, οργάνωσης - διοίκησης – οικονομίας - επιχειρησιακής έρευνας. Οι πραγματικές αντιστοιχίες των μαθημάτων (ονόματα και περιεχόμενο) ελέχθηκαν κατά το δυνατόν ενώ το γενικό συμπέρασμα είναι καταρχήν ότι υπάρχει, πέρα από τις πραναφερθείσες ομάδες, ένας πυρήνας κοινών μαθημάτων σε κάθε ομάδα, αλλά κάθε πρόγραμμα έχει το δικό του στίγμα, δηλαδή δίνει έμφαση σε κάποιο ή κάποιους τομείς εξειδίκευσης. 

Διερευνήθηκαν και μελετήθηκαν επίσης η λειτουργία και η οργάνωση μηχανισμών διασύνδεσης των πανεπιστημίων με την παραγωγή όπως αυτοί έχουν αναπτυχθεί και εφαρμοσθεί εδώ και δεκαετίες τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη Γερμανία. Συγκεκριμένα εξετάσθηκαν το Industry Affiliate Program του πανεπιστημίου Stanford (Αμερική), το ΑΒΕΤ (Accreditation Board for Engineering and Technology) και το Fraunhofer Institut (Γερμανία). Το Industry Affiliate Program είναι μια δομή διασύνδεσης στα πλαίσια του πανεπιστημίου, η οποία δίνει την δυνατότητα σε εταιρείες πρόσβασης σε υπηρεσίες όπως π.χ. η εύρεση στελεχών από φοιτητές, τεχνολογίες-τεχνογνωσία, καινοτομίες, επιμόρφωση-σεμινάρια, συνεργασία με φοιτητές-ερευνητικό-διδακτικό προσωπικό, link στο web-site του τμήματος, συμμετοχή στα projects, χρηματοδότηση ανάπτυξης νέων μαθημάτων, εργασιών, εργαλείων κλπ. με ένα ετήσιο κόστος 5-10000$. Το ABET (έτος ίδρυσης 1933) είναι ένας μη κυβερνητικός οργανισμός πιστοποίησης εκπαιδευτικών προγραμμάτων μηχανικών και τεχνολογίας ο οποίος έχει πιστοποιήσει άνω των 3000 προγραμμάτων (εθελοντικά). Το αποτέλεσμα της λειτουργίας ενός τέτοιου μηχανισμού είναι ο συνεχής (η πιστοποίηση επαναλαμβάνεται κάθε 6 χρόνια το αργότερο) έλεγχος συμμόρφωσης των προγραμμάτων σπουδών με τις απαιτήσεις της εποχής και της παραγωγής και εμμέσως η ανανέωση αυτών. Οι επιθεωρητές είναι ακαδημαϊκοί και άνθρωποι της παραγωγής.  Το Fraunhofer Institut ιδρύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’70 και λειτουργεί ως ερευνητικό και τεχνολογικό κέντρο σε πολλά πολυτεχνεία της Γερμανίας. Απασχολεί φοιτητές, καθηγητές και εξωτερικούς συνεργάτες για την ανάπτυξη και υλοποίηση νέων τεχνολογιών και καινοτομιών, ενώ η χρηματοδότηση προέρχεται είτε από τα ίδια τα πολυτεχνεία είτε από τις συνεργαζόμενες επιχειρήσεις/εταιρείες. Οι καινοτομίες/τεχνολογίες από την έρευνα μεταφέρονται άμεσα στην παραγωγή και ενσωματώνονται στα προγράμματα σπουδών.

Η ενότητα αυτή επίσης περιλαμβάνει και καταγραφή των ενεργειών των Τμημάτων (μέσω επιτροπών θερινής  και πρόσκαιρης απασχόλησης, συνεργασίας στα πλαίσια ερευνητικών έργων, εργασιών, κλπ) και του τρόπου λειτουργίας των Γραφείων Διασύνδεσης.

Βιβλιογραφία

• “An introduction to survey research, polling and data analysis”, Weiseberg H., Krosnik J., Bowen B., 3d Ed., Sage Publications, 1996
• “Διαχείριση Τεχνολογίας και Καινοτομίας”, Καρβούνης Σ., Εκδ. Σταμούλης, 1995.

Εισηγητής: Δημήτριος Εμίρης

Επιστημονική Ομάδα: Κουλουριώτης Δ.Ε. (Τμήμα Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης, Πολυτεχνείο Κρήτης), Εμίρης Δ.Μ. (Τμήμα Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης, Πολυτεχνείο Κρήτης), Καραλέκας Δ. (Τμήμα Τεχνολογίας και Συστημάτων Παραγωγής, Πανεπιστήμιο Πειραιά), Βουτσινάς Θ. (Τμήμα Τεχνολογίας και Συστημάτων Παραγωγής, Πανεπιστήμιο Πειραιά)

Σημείωση: Το παραπάνω κείμενο προέρχεται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας, Πανελλήνιο Συνέδριο, Έρευνα για την ελληνική εκπαίδευση, 21-23 Σεπτεμβρίου 2000, Περιλήψεις Εισηγήσεων, Αθήνα 2000.

βλ. επίσης

•  Δραστηριότητες>Συνέδρια-Ημερίδες-Σεμινάρια>2000>Πανελλήνιο Συνέδριο: Έρευνα για την Ελληνική Εκπαίδευση
•  Εκδόσεις>Τίτλοι>Το Έργο Έρευνα 1997- 2000, Συνοπτική Παρουσίαση