|
Β΄ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ
Ενέργεια 3.2β «Έρευνα »
Τα ερευνητικά έργα της Ενέργειας 3.2β «Έρευνα» συγχρηματοδοτήθηκαν από κοινοτικούς και εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Αρχικής Επαγγελματικής Κατάρτισης), Β΄ ΚΠΣ (Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, 1997-2000). Το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας ανέλαβε την εποπτεία σαράντα οκτώ ερευνητικών έργων στο πλαίσιο της παραπάνω Ενέργειας. Υπεύθυνος της Ενέργειας 3.2β ήταν ο Kαθηγητής Μιχάλης Κασσωτάκης και Χειριστής ο Δρ. Βασίλης Σβολόπουλος.
Επιστημονικός Υπεύθυνος: Βασίλης Κουλαϊδής
Πανεπιστήμιο Πατρών
1. Εισαγωγή
Το ερευνητικό έργο είχε ως αντικείμενο την ανάλυση των σχολικών εγχειριδίων Φυσικών Επιστημών (ΦΕ) του Δημοτικού και Γυμνασίου. Βασίστηκε στο θεωρητικό προβληματισμό του Bernstein και συγκεκριμένα στις έννοιες της ταξινόμησης και περιχάραξης της σχολικής γνώσης.
Η ταξινόμηση αφορά στη φύση της διαφοροποίησης μεταξύ περιεχομένων δηλαδή στο βαθμό διαφύλαξης συνόρων μεταξύ περιεχομένων της σχολικής γνώσης (π.χ. επιστημονική μη επιστημονική). Η περιχάραξη, εξάλλου, αναφέρεται στη μορφή του πλαισίου μέσα στο οποίο η γνώση μεταδίδεται και προσλαμβάνεται, δηλαδή στο φάσμα των διαθεσίμων, σε διδάσκοντα και διδασκόμενο, επιλογών όσον αφορά τον έλεγχο αυτού που μεταδίδεται και προσλαμβάνεται στο πλαίσιο της παιδαγωγικής σχέσης.
Η έρευνα αυτή διαφοροποιείται από τις ανάλογες προσπάθειες που έχουν γίνει στο χώρο της ανάλυσης των διδακτικών εγχειριδίων καθώς δεν εστιάστηκε αποκλειστικά στην αναγνωσιμότητα των διδακτικών βιβλίων αλλά ούτε και στη συγκρότηση του περιεχομένου των διδακτικών βιβλίων.
Το εργαλείο ανάλυσης που αναπτύχθηκε επιτρέπει:
- Τη συγκρότηση ενός πλαισίου προδιαγραφών όχι μόνο για την αξιολόγηση αλλά και για τη συγγραφή διδακτικών βιβλίων,
- Τη χρήση ενός θεωρητικού πλαισίου αρχών όχι μόνο για την αξιολόγηση αλλά και για την κατάρτιση / αναμόρφωση ενός ενιαίου προγράμματος σπουδών στις ΦΕ,
- Την εξέταση της συμβατότητας διδακτικού βιβλίου και προγράμματος σπουδών.
Στη συνέχεια θα συζητηθούν:
α) η παρουσίαση εργαλείου ανάλυσης,
β) τα αποτελέσματα της έρευνας, και
γ) οι δυνατότητες αξιοποίησης του προγράμματος.
2. Παρουσίαση Εργαλείων Ανάλυσης
Ως μονάδα ανάλυσης ορίσθηκε κάθε ενότητα του βιβλίου που είχε ιδιαίτερο τίτλο - τα πειράματα και οι ιστορικές αφηγήσεις που περιλαμβάνονται σε κάθε ενότητα αντιμετωπίστηκαν ως αυτόνομες μονάδες ανάλυσης. Οι εικόνες επίσης ελήφθησαν ως αυτόνομες μονάδες ανάλυσης. Οι βασικοί άξονες ανάλυσης αφορούσαν τρία σημειωτικά συστήματα επικοινωνίας:
α) το Γραπτό Κείμενο,
β) την Εικονογράφηση και,
γ) τη Σύνθεση της σελίδας.
Το πλέγμα ανάλυσης αναπτύχθηκε χωριστά για το καθένα από τα συστήματα αυτά. Το πρώτο βήμα της ανάλυσης αφορούσε στον προσδιορισμό της επιστημονικής εξειδίκευσης του περιεχομένου (γραπτού κειμένου - εικόνων), της τυπικότητας του κώδικα των κειμένων και της εικονογράφησης, καθώς και στις διαβαθμίσεις συμμετοχής του μαθητή που προωθούσε το κείμενο.
Για τον προσδιορισμό της επιστημονικής εξειδίκευσης του περιεχομένου συνυπολογίστηκαν: ο αριθμός παρατηρήσεων, η παρουσία λογικών συλλογισμών και ο τρόπος σύνδεσης με προηγούμενες γνώσεις. Για την τυπικότητα του κώδικα του γραπτού κειμένου ελέγχθηκε η παρουσία επιστημονικών όρων και ονοματικών συνόλων, ο τρόπος σύνδεσης των προτάσεων (παρατακτική, υποτακτική σύνδεση) καθώς και η φωνή των ρημάτων. Τέλος, για την ισχύ της περιχάραξης του κειμένου ελήφθη υπόψη ο τύπος των προτάσεων (κρίσεως, ερωτηματικές, αρνητικές) και το πρόσωπο των ρημάτων.
Το επόμενο βήμα της ανάλυσης αφορούσε στη συσχέτιση του βαθμού της τυπικότητας του κώδικα έκφρασης και της ισχύος της ταξινόμησης. Στη συνέχεια έγινε συσχέτιση των δύο αυτών μεταβλητών της ισχύος της ταξινόμησης. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκαν έξι κατηγορίες κειμένων που φαίνονται στον παρακάτω πίνακα.
3. Σχέση Ταξινόμησης και Τυπικότητας Κώδικα
4. Αποτελέσματα - συμπεράσματα
Τα αποτελέσματα της έρευνας για τα σχολικά εγχειρίδια Φυσικών Επιστημών Δημοτικού και Γυμνασίου εμφανίζουν ισχυρή ταξινόμιση (σαφής διάκριση επιστημονικής και καθημερινής πρακτικο-βιωματικής γνώσης). Επιπλέον δίνουν τον έλεγχο της εκπαιδευτικής διαδικασίας στο διδάσκοντα και δεν προωθούν τη συμμετοχή του μαθητή (ισχυρή περιχάραξη).
Πιο αναλυτικά τα αποτελέσματα δείχνουν ότι:
- Το περιεχόμενο των πειραμάτων παρουσιάζεται επιστημονικά εξειδικευμένο ενώ στις ιστορικές αφηγήσεις το περιεχόμενο δεν αποτελεί σαφώς εξειδικευμένη γνώση. Τέλος οι αναφορές είναι κατά το μεγαλύτερο ποσοστό τους επιστημονικά εξειδικευμένες.
- Η τυπικότητα του κώδικα διαφοροποιείται ανάλογα με τον τύπο κειμένου. Συγκεκριμένα τα πειράματα εμφανίζονται με χαμηλότερη τυπικότητα κώδικα από τις αναφορές.
- Σχετικά με την περιχάραξη η εικόνα είναι περισσότερο πολύπλοκη: στα κείμενα πειραμάτων η περιχάραξη είναι ισχυρή τόσο στα βιβλία του Δημοτικού όσο και τα βιβλία του Γυμνασίου. Στα κείμενα αναφορών η περιχάραξη χαλαρώνει στα βιβλία του Γυμνασίου αλλά διατηρείται ισχυρή στο Δημοτικό.
- Στην εικονογράφηση παρατηρείται διαφοροποίηση στην εξειδίκευση του περιεχομένου των εικόνων στα βιβλία του δημοτικού και του γυμνασίου. Οι ρεαλιστικές απεικονίσεις έχουν σε μικρότερο ποσοστό εξειδικευμένο περιεχόμενο στα εγχειρίδια του Δημοτικού.
- Γενικά σε όλα τα βιβλία οι περισσότερες ρεαλιστικές απεικονίσεις είναι σχεδιασμένες με χαμηλή τυπικότητα.
- Ο παιδαγωγικός έλεγχος που ασκείται μέσω της εικονογράφησης είναι φανερός σε όλα τα εγχειρίδια και δεν παρατηρείται ουσιαστική διαφορά μεταξύ των βιβλίων.
- Τέλος σε σχέση με τη σύνθεση της σελίδας, σε όλα τα εγχειρίδια επικρατεί ο γραμμικός τρόπος ανάγνωσης, με εξαίρεση τα δύο βιβλία της χημείας όπου εμφανίζονται τάσεις μη γραμμικότητας.
5. Εκπαιδευτικές επιπτώσεις - Αξιοποίηση
Τα συμπεράσματα μπορούν να αξιοποιηθούν με τη διατύπωση εναλλακτικών σεναρίων για τη συγγραφή σχολικών εγχειριδίων. ΄Ένα εγχειρίδιο που είναι προσανατολισμένο στην ισχυρή ταξινόμηση θα περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό παρατηρήσεων που θα αποτελούν τη βάση για την θεμελίωση λογικών σχηματικών, επιμελημένη σύνδεση με προηγούμενες γνώσεις από την επιστήμη και την τεχνολογία και θα στηρίζεται στη χρήση κωδίκων υψηλής τυπικότητας. Η εικονογράφηση του θα βασίζεται σε χρήση εκτεταμένων λεζάντων και γεωμετρικών στοιχείων ή μαθηματικών συμβόλων. Αντίθετα, ένα σχολικό βιβλίο προσανατολισμένο στην καθημερινή πρακτικοβιωματική γνώση των μαθητών (χαλαρή ταξινόμηση) δεν θα βασίζεται στην αυστηρή θεμελίωση των γενικεύσεων του και οι συμβατοί κώδικες (κειμένου και εικονογράφησης) θα είναι χαμηλής τυπικότητας.
Ο έλεγχος όμως της εκπαιδευτικής σχέσης (περιχάραξη), δεν συνδέεται απαραίτητα και αναγκαστικά με το βαθμό διαφύλαξης των συνόρων μεταξύ περιεχομένων της σχολικής γνώσης (ταξινόμηση). Η συμμετοχή του μαθητή στην παιδαγωγική σχέση συν-καθορίζεται από το σχολικό εγχειρίδιο, αποτυπώνεται με βάση την τιμή της περιχάραξης και επομένως ο προσανατολισμός στην καθημερινή πρακτικοβιωματική γνώση δεν εγγυάται την αποτελεσματική προώθηση της ενεργού συμμετοχής των μαθητών.
Εισηγητής: Βασίλης Κουλαϊδής
Σημείωση: Το παραπάνω κείμενο προέρχεται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας, Πανελλήνιο Συνέδριο, Έρευνα για την ελληνική εκπαίδευση, 21-23 Σεπτεμβρίου 2000, Περιλήψεις Εισηγήσεων, Αθήνα 2000.
βλ. επίσης
|
