Β΄ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ

Επιστημονικός Υπεύθυνος: Α. Κάντας

Πανεπιστήμιο Πατρών

Η ξενοφοβία γενικά ορίζεται ως φόβος για τους ξένους, δηλαδή για άτομα άλλων εθνικοτήτων. Συνήθως εκδηλώνεται συμπεριφορικά με την αποφυγή επαφής με ξένους ή και με την έκφραση της επιθυμίας να μειωθεί (ή και να εξαλειφθεί) το ποσοστό των ξένων στη χώρα. Από κοινωνικο-ψυχολογική άποψη επομένως η ξενοφοβία μπορεί να οριστεί ως προκατάληψη απέναντι σε άτομα/ομάδες άλλων εθνικοτήτων. Στόχος της παρούσας έρευνας ήταν η διερεύνηση των προκαταλήψεων (που συνήθως ορίζονται ως στάσεις απέναντι σε μια κοινωνική ομάδα), των νέων Ελλήνων (μαθητών, φοιτητών, σπουδαστών) απέναντι σε άλλες εθνικές ομάδες και των παραγόντων που συμβάλλουν στη διαμόρφωση (και κατ' επέκταση στην αλλαγή) των στερεοτύπων για τις άλλες εθνικές ομάδες, που αποτελούν το γνωστικό πυρήνα της ξενοφοβίας. Καθώς τα στερεότυπα αποτελούν τις πεποιθήσεις σχετικά με τα χαρακτηριστικά που συνδέονται με τις διάφορες κοινωνικές ομάδες, διερευνήθηκε και ο ρόλος των στερεοτύπων στη διαδικασία απόδοσης αιτίων στο επίπεδο των δι-ομαδικών σχέσεων. Επομένως, στην παρούσα έρευνα  μελετήθηκαν οι βασικές  συνιστώσες της ξενοφοβίας, δηλ. (1) τα στερεότυπα, (2) οι στάσεις, (3) οι κοινωνικές αποδόσεις και (4) οι συμπεριφορές  των νέων Ελλήνων απέναντι σε τέσσερις ομάδες-στόχους (Αλβανοί, Φιλιππινέζοι, Αμερικανοί, Ευρωπαίοι) που ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα. Η επιλογή των συγκεκριμένων ομάδων-στόχων στηρίχτηκε στην υπόθεση ότι η ξενοφοβία δεν εκδηλώνεται απαραίτητα απέναντι στο σύνολο της ομάδας «ξένοι», αλλά απέναντι σε ομάδες με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και ως σημαντικά χαρακτηριστικά επελέγησαν
1) η θέση των ομάδων-στόχων σε σχέση με τους Έλληνες (χαμηλότερη όσον αφορά τους Αλβανούς και τους Φιλιππινέζους και υψηλότερη όσον αφορά τους Αμερικανούς και τους Ευρωπαίους) και
2) οι σχέσεις της Ελλάδας με τις χώρες προέλευσης των ομάδων-στόχων (μάλλον καλές όσον αφορά τους Φιλιππινέζους και τους Ευρωπαίους, αλλά μάλλον κακές όσον αφορά τους Αλβανούς και τους Αμερικανούς).

Το δείγμα της έρευνας απετέλεσαν 1063 άτομα (32.1% άνδρες και 67.9% γυναίκες), εκ των οποίων 565 ήταν μαθητές Λυκείου (53.2%), 268 ήταν φοιτητές ΑΕΙ (25.2%) και 230 σπουδαστές ΤΕΙ (21.6%), από 6 πόλεις της Ελλάδας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ιωάννινα, Ρέθυμνο, Κομοτηνή). Το εργαλείο συλλογής του ερευνητικού υλικού ήταν ένα αυτοσυμπληρούμενο ερωτηματολόγιο, το οποίο χορηγήθηκε ομαδικά στους χώρους όπου ευρίσκονταν οι συμμετέχοντες (σχολικές τάξεις, αμφιθέατρα). Η κατασκευή του ερωτηματολογίου στηρίχτηκε στα αποτελέσματα πιλοτικής έρευνας (ανάλυση περιεχομένου συνεντεύξεων από 60 άτομα, 26 άνδρες και 34 γυναίκες, εκ των οποίων 23 ήταν μαθητές Λυκείου, 17 φοιτητές και 10  σπουδαστές ΤΕΙ).

Σε γενικές γραμμές τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι:
1) οι ομάδες-στόχοι, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των συμμετεχόντων, πληρούσαν τα κριτήρια με βάση τα οποία είχαν αρχικά επιλεγεί, και

2) τόσο η θέση των ομάδων στόχων σε σχέση με τους Έλληνες, όσο και οι σχέσεις μεταξύ των χωρών προέλευσής τους και της Ελλάδας φαίνεται ότι επηρεάζουν:
α) τη στερεοτυπική πρόσληψη αυτών των ομάδων,
β) τις στάσεις των συμμετεχόντων απέναντι σ’ αυτές τις ομάδες,
γ) τις κοινωνικές αποδόσεις για τη συμπεριφορά των μελών των ομάδων στόχων και
δ) την ποιότητα επαφής των συμμετεχόντων με τα μέλη των ομάδων.
Σε γενικές γραμμές, οι ομάδες στόχοι χαμηλής θέσης προσλαμβάνονται λιγότερο θετικά από τις ομάδες στόχους υψηλής θέσης και οι ομάδες των οποίων οι σχέσεις με την Ελλάδα θεωρούνται λιγότερο καλές προσλαμβάνονται λιγότερο θετικά από τις ομάδες των οποίων οι σχέσεις με την Ελλάδα θεωρούνται καλές. Όμως, ανάμεσα στις ομάδες στόχους χαμηλής θέσης προσλαμβάνονται θετικότερα οι Φιλιππινέζοι σε σχέση με τους Αλβανούς και ανάμεσα στις ομάδες στόχους υψηλής θέσης  προσλαμβάνονται θετικότερα οι Ευρωπαίοι σε σχέση με τους Αμερικανούς. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι το βασικό σκεπτικό στο οποίο στηρίχτηκε ο σχεδιασμός της παρούσας έρευνας για τη διερεύνηση της ξενοφοβίας, που συνίσταται στο ότι η ξενοφοβία δεν αποτελεί ένα γενικευμένο φαινόμενο, δηλ. δεν αφορά όλες τις ομάδες ξένων, υποστηρίχτηκε ικανοποιητικά από τα αποτελέσματα της έρευνας. Επίσης έγινε φανερό ότι η διερεύνηση των κοινωνικο-ψυχολογικών παραμέτρων που συμβάλλουν στην εκδήλωση του φαινομένου της ξενοφοβίας είναι απαραίτητη, γιατί εξετάζεται το συγκεκριμένο φαινόμενο σε μικρο-επίπεδο, και έτσι μπορούν να υποδειχτούν αντίστοιχες παρεμβάσεις, δηλ. παρεμβάσεις σε  μικρο-επίπεδο, που μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά, αλλά πιο άμεσα, από τις παρεμβάσεις που πιθανόν θα πρότεινε μια καθαρά κοινωνικο-πολιτική ανάλυση.

Εισηγήτρια: Αλεξάνδρα Χαντζή

Συνεργάτες: Α. Χαντζή, Φ. Κοκκινάκη, Κ. Μαυρίδη, Α. Ξενικού, Γ. Αμπακουμκιν, Σ. Ανδρεοπούλου, Δ. Αλεξόπουλος Εισηγήτρια Αλεξάνδρα Χαντζή

Σημείωση: Το παραπάνω κείμενο προέρχεται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας, Πανελλήνιο Συνέδριο, Έρευνα για την ελληνική εκπαίδευση, 21-23 Σεπτεμβρίου 2000, Περιλήψεις Εισηγήσεων, Αθήνα 2000.

βλ. επίσης

•  Δραστηριότητες>Συνέδρια-Ημερίδες-Σεμινάρια>2000>Πανελλήνιο Συνέδριο: Έρευνα για την Ελληνική Εκπαίδευση
•  Εκδόσεις>Τίτλοι>Το Έργο Έρευνα 1997- 2000, Συνοπτική Παρουσίαση