Β΄ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ

Επιστημονικός Υπεύθυνος: Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Στόχοι του προγράμματος

Οι στόχοι του παρόντος προγράμματος ήταν οι εξής:

1. Κεντρικός στόχος: Να προωθήσει την προοπτική της ισότητας των φύλων στην εκπαίδευση, στα πλαίσια της σύνδεσης αυτής της τελευταίας με την αγορά εργασίας, με τη διερεύνηση του περιεχομένου των ανδρικών και γυναικείων ταυτοτήτων στην εφηβεία και προτείνοντας στρατηγικές και μεθόδους παρέμβασης στη σχολική τάξη.

2. Επιμέρους στόχοι: Πιο συγκεκριμένα το έργο στοχεύει στα παρακάτω:

• να διερευνήσει σε πανελλήνια κλίμακα τους μηχανισμούς μετάβασης των εφήβων από το σχολείο στην αγορά εργασίας και στην ενήλικη ζωή ως στοιχείο της ανδρικής και γυναικείας ταυτότητας.
• να διαμορφώσει εργαλεία διερεύνησης των ταυτοτήτων φύλου στο σχολείο, τα οποία θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από εκπαιδευτικούς.
• να διαμορφώσει και να προωθήσει αποτελεσματικές στρατηγικές που θα διευρύνουν τις παραδοσιακές αντιλήψεις για την ανδρική και τη γυναικεία ταυτότητα.
• να προτείνει ένα ολοκληρωμένο μοντέλο παρέμβασης στο εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο θα στοχεύει στη διαμόρφωση ισότιμων σχέσεων των φύλων και στην άμβλυνση των παραδοσιακών επαγγελματικών επιλογών και επιλογών ζωής.

ΜΕΡΟΣ Α': Η ΕΡΕΥΝΑ
Στόχοι και Ερωτήματα της έρευνας
Κύριος στόχος αυτού του τμήματος του προγράμματος ήταν η διερεύνηση σε πανελλήνια κλίμακα των μηχανισμών μετάβασης των εφήβων από το σχολείο στην αγορά εργασίας και στην ενήλικη ζωή ως στοιχείο της ανδρικής και γυναικείας ταυτότητας.

Σε πρώτη φάση, έγινε βασική έρευνα σε σχολεία όλων των διαμερισμάτων της χώρας σε εφήβους 15-17 ετών. Η μελέτη που πραγματοποιήθηκε αποτελεί έρευνα δράσης.

Στη δεύτερη φάση επιχειρήθηκε η διαμόρφωση αποτελεσματικών στρατηγικών που θα διευρύνουν τις αντιλήψεις για την ανδρική ή γυναικεία ταυτότητα καθώς και τους ακαδημαϊκούς ορίζοντες και τις επαγγελματικές προοπτικές των αγοριών και των κοριτσιών σε μη παραδοσιακούς τομείς.

Υποθέσεις της έρευνας: Διατυπώθηκαν οι ακόλουθες υποθέσεις:

• Οι επαγγελματικές επιλογές και οι επιλογές ζωής αποτελούν στοιχεία της ταυτότητας φύλου και έχουν σχέση με τις προσδοκίες και τις επιταγές που οι κοινωνικές δομές διαμορφώνουν για τους άνδρες και τις γυναίκες και με τις σχέσεις των φύλων.
• Αξίες όπως η φροντίδα, η προσήλωση στην οικογενειακή ζωή, η προτεραιότητα στις ανάγκες του μικρού παιδιού σαφώς αποτελούν συστατικά της γυναικείας ταυτότητας, ενώ η έμφαση στην επαγγελματική και οικονομική επιτυχία, ο συναγωνισμός στο δημόσιο βίο, η συμμετοχή  στα κοινά αποτελούν χαρακτηριστικά της ανδρικής ταυτότητας.
• Η ταύτιση με τις διαφορετικές αυτές αξίες κατά την εφηβική ηλικία επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο τα νεαρά άτομα διαμορφώνουν για τους εαυτούς τους επιλογές ζωής.
• Τα νεαρά άτομα έχουν μικρή επίγνωση για τον τρόπο με τον  οποίο διαμορφώνονται οι ταυτότητες και οι αξίες του άλλου φύλου.

Διαμόρφωση δείγματος: Όσον αφορά τη συλλογή ποσοτικών δεδομένων, το δείγμα ήταν πανελλαδικό και προερχόταν από σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Γυμνάσια και Λύκεια, Γενική & Τεχνική-Επαγγελματική Εκπαίδευση) όλων των διαμερισμάτων της χώρας. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιήθηκε η αναλογοποιημένη δειγματοληψία.  Το τελικό δείγμα αποτελούνταν από 1115 μαθητές και μαθήτριες Γ΄ Γυμνασίου και Β΄ και Γ΄ Λυκείου.

Εργαλείο μέτρησης: Για τη διερεύνηση των μηχανισμών μετάβασης των εφήβων από το σχολείο στην αγορά εργασίας και στην ενήλικη ζωή ως στοιχείο της ανδρικής και γυναικείας ταυτότητας κατασκευάστηκε ερωτηματολόγιο με τίτλο «Εφηβεία και Επιλογές Ζωής: Ερωτηματολόγιο για αγόρια και κορίτσια της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης».

Αποτελέσματα-Συμπεράσματα
Αποκαλύφθηκε η δόμηση δύο ταυτοτήτων φύλου, μια ανδρικής και μιας γυναικείας, που είναι απολύτως διακριτές μεταξύ τους, καθώς και μια εικόνα της κοινωνικής πραγματικότητας καταμερισμένης σε δύο ευδιάκριτες σφαίρες επιρροής: τα νεαρά άτομα του δείγματός μας δομούν τη δημόσια σφαίρα του σχολείου, της εργασίας και της δημόσιας ζωής ως ανδρική, και την ιδιωτική σφαίρα της οικογένειας και της προσωπικής ζωής ως γυναικεία.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, οι ταυτότητες του φύλου διαμορφώνονται ως εξής:

Η ανδρική ταυτότητα

• Δομείται με βάση χαρακτηριστικά όπως η σωματική δύναμη, η αξία και η προσωπική ελευθερία
• συνδέεται με τη δημόσια σφαίρα και τις θετικές επιστήμες
• ταυτίζεται με παραδοσιακές αξίες και αντιλήψεις για τον φυλετικό καταμερισμό της εργασίας και τις σχέσεις των φύλων στην οικογένεια και την αγορά εργασίας
• διατηρεί το ρόλο του άνδρα-κουβαλητή στην οικογένεια
• στοχεύει στην οικονομική και την επαγγελματική εξασφάλιση, όσον αφορά τη σύλληψη της έννοιας της επιτυχίας.

Η γυναικεία ταυτότητα

• Δομείται με βάση χαρακτηριστικά όπως η φροντίδα, η επιμέλεια, οι καλές επιδόσεις, η πειθαρχία, η ήπια συμπεριφορά
• συνδέεται με την ιδιωτική σφαίρα και τις θεωρητικές επιστήμες
• ταυτίζεται με ανανεωτικές ιδέες όσον αφορά τις σχέσεις των φύλων στην οικογένεια και τον καταμερισμό της εργασίας, διατηρώντας παράλληλα μια παραδοσιακή αντίληψη για το ρόλο του άνδρα ως κουβαλητή
• διατηρεί το ρόλο της μητέρας- νοικοκυράς στην οικογένεια
• στοχεύει στην προσωπική ολοκλήρωση, όσον αφορά τη σύλληψη της έννοιας της επιτυχίας.

Αυτές οι διαφορετικές ταυτότητες συνδέονται με διαφορετικές επιλογές, διαφορετικές προσδοκίες των αγοριών και των κοριτσιών για το μέλλον και διαφορετικό τρόπο σύνδεσης των ταυτοτήτων φύλου με τις μελλοντικές προοπτικές της ενήλικης ζωής. Έτσι, σε σχέση με τις προσδοκίες και τις μελλοντικές προοπτικές,

τα αγόρια

• δεν αρνούνται την τεχνική εκπαίδευση και κατάρτιση που θα τους φέρει πιο κοντά στην αγορά εργασίας και μεγαλύτερη οικονομική ασφάλεια
• χρησιμοποιούν περισσότερο το κριτήριο της οικονομικής και επαγγελματικής εξασφάλισης, όταν επιλέγουν ένα επάγγελμα, θεωρώντας την επαγγελματική και την οικονομική πρόοδο ως κριτήρια επιτυχίας
• διαμορφώνουν, λοιπόν, μια ρεαλιστική άποψη για την εργασία, έχοντας ενσωματώσει την αντίληψη ότι είναι υπεύθυνοι για τη συντήρηση του εαυτού τους και της μελλοντικής τους οικογένειας στο μέλλον
• κάνουν μια προσπάθεια διείσδυσης σε τυπικά γυναικεία επαγγέλματα στην αγορά εργασίας
• δίνουν έμφαση, για την επιλογή συντρόφου, στη σεξουαλικότητα, αλλά και την εγκράτεια
• σχεδιάζουν τη μελλοντική τους οικογένεια στα πλαίσια του παραδοσιακού καταμερισμού ρόλων και υπευθυνοτήτων, διατηρώντας για τους εαυτούς τους το ρόλο του πατέρα-κουβαλητή
• επιχειρούν μια διεύρυνση της ανδρικής ταυτότητας, προσπαθώντας να διεκδικήσουν ένα διαφορετικό πατρικό ρόλο

τα κορίτσια

• δίνουν έμφαση στον ακαδημαϊκό ρόλο του σχολείου
• χρησιμοποιούν περισσότερο το κριτήριο της προσωπικής ολοκλήρωσης στην επιλογή επαγγέλματος, διαμορφώνουν, λοιπόν, μια ρομαντική αντίληψη για την εργασία, την οποία θεωρούν λιγότερο από τα αγόρια ως αναγκαία για την επιβίωση, καθώς εξακολουθούν να διατηρούν την προσδοκία ενός συζύγου που θα τους εξασφαλίζει τα προς το ζην 
• διαμορφώνουν μια εικόνα της αγοράς εργασίας στην οποία τα τυπικά γυναικεία επαγγέλματα λιγοστεύουν, διεκδικώντας την αυτονόητη πρόσβασή τους σε όλο και μεγαλύτερο αριθμό επαγγελμάτων
• επιλέγουν το μελλοντικό τους σύντροφο με κριτήρια την ικανότητά του να τους παράσχει φροντίδα, συμπαράσταση και συντροφικότητα
• σχεδιάζουν τη μελλοντική τους οικογένεια αμφισβητώντας τον τυπικό κατά φύλα καταμερισμό της οικιακής εργασίας και προσβλέποντας σε εναλλακτικές μορφές οικογενειακής οργάνωσης.

ΜΕΡΟΣ Β':
Η ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ:
Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΩΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ
Κεντρικός στόχος αυτού του μέρους του προγράμματος ήταν η προσπάθεια αποτελεσματικής εκπαίδευσης εν ενεργεία εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε θέματα σχέσεων των φύλων στο πλαίσιο της έρευνας δράσης, έτσι ώστε να μπορούν να εντοπίζουν την ανισότητα, τη διάκριση και τα στερεότυπα, όπου τα συναντούν στο εκπαιδευτικό σύστημα και να αναπτύξουν και να εκφέρουν ένα επιστημονικό λόγο για την ισότητα ανάμεσα στα φύλα.

Μέθοδος: Το μοντέλο επιμόρφωσης «ο εκπαιδευτικός ως ερευνητής»,  το οποίο εντάσσεται στο πεδίο της έρευνας δράσης στην εκπαίδευση, διαμορφώθηκε ως εξής:
α) Περιλαμβάνει συναντήσεις των εκπαιδευτικών με τα μέλη της ερευνητικής ομάδας που είναι υπεύθυνα για την επιμόρφωση.
β) Προτείνει ερευνητικές θεματικές και εργαλεία έρευνας με τα οποία οι εκπαιδευτικοί μπορούν να διενεργήσουν έρευνες στα σχολεία τους.
γ) Περιλαμβάνει εργαστήρια στα οποία οι εκπαιδευτικοί παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των ερευνών τους και συζητούν τις έρευνες των συναδέλφων τους.
δ) Στα πλαίσια της αξιολόγησης του μοντέλου, οι εκπαιδευτικοί συμμετέχουν σε συνεντεύξεις και συμπληρώνουν ερωτηματολόγια πριν και μετά την επιμόρφωση.

Αποτελέσματα των μετρήσεων αξιολόγησης
Σύμφωνα με τις αναλύσεις των δεδομένων της πρώτης μέτρησης (πριν την επιμόρφωση) διαπιστώθηκε ότι οι εκπαιδευτικοί είναι φορείς στερεότυπων αντιλήψεων τόσο όσον αφορά την αντίληψη για τη διαμόρφωση των ταυτοτήτων φύλου, όσο και σε σχέση με τις μελλοντικές προσδοκίες που τρέφουν για τα αγόρια και τα κορίτσια. Διαπιστώθηκε επίσης η συμφωνία των εκπαιδευτικών ως προς την ανάγκη σχετικής επιμόρφωσης και εντοπίσθηκαν οι προτεραιότητες που οι ίδιοι-ες θέτουν ως προς την επαγγελματική και προσωπική τους εξέλιξη σε σχέση με τον προβληματισμό σε θέματα φύλου.

Διαφορές ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη μέτρηση
Για τον εντοπισμό των διαφορών μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης μέτρησης χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος Τ-test. Οι στατιστικά σημαντικές διαφορές που βρέθηκαν για την πειραματική μόνο ομάδα, αφορούν τις μεταβλητές
α) Διεύρυνση των στάσεων και των προσωπικών αντιλήψεων για τη διαμόρφωση της ανδρικής και της γυναικείας ταυτότητας στο σχολείο.
β) Αλλαγή των παιδαγωγικών αρχών εξαιτίας του περιεχομένου του προγράμματος.
γ) Διεύρυνση των στάσεων και των προσωπικών αντιλήψεων για το θέμα της διαμόρφωσης της ανδρικής και της γυναικείας ταυτότητας (γενικά).
δ) Απόδοση των καλύτερων επιδόσεων των κοριτσιών στο ότι είναι συναισθηματικά πιο ώριμα από τα αγόρια.

Εισηγήτριες: Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Δ. Σακκά, Λ. Φρόση

Ερευνητική Ομάδα: Δ. Σακκά, Α. Ψάλτη, Λ. Φρόση, Σ. Αρκουμάνη, Ε. Συγκολλίτου, Α. Στογιαννίδου

Σημείωση: Το παραπάνω κείμενο προέρχεται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας, Πανελλήνιο Συνέδριο, Έρευνα για την ελληνική εκπαίδευση, 21-23 Σεπτεμβρίου 2000, Περιλήψεις Εισηγήσεων, Αθήνα 2000.

βλ. επίσης

•  Δραστηριότητες>Συνέδρια-Ημερίδες-Σεμινάρια>2000>Πανελλήνιο Συνέδριο: Έρευνα για την Ελληνική Εκπαίδευση
•  Εκδόσεις>Τίτλοι>Το Έργο Έρευνα 1997- 2000, Συνοπτική Παρουσίαση