Β΄ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ

Επιστημονικός Υπεύθυνος: Κωνσταντίνος Κουτσόπουλος

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Για τη σχεδίαση του συγκεκριμένου εκπαιδευτικού υλικού,  που πραγματοποιήθηκε μέσα από ένα πρόγραμμα ΕΠΕΑΕΚ και στο οποίο συνεργάστηκαν το εργαστήριο Γεωγραφίας του ΕΜΠ και το Πρόγραμμα Μελίνα-Εκπαίδευση και Πολιτισμός, επελέγησαν κομβικές έννοιες για κάθε μια από τις τρεις βασικές ενότητες του μαθήματος της Γεωγραφίας στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση, ενώ για την επεξεργασία των παραπάνω θεμάτων επελέγησαν αντίστοιχα τρεις διαφορετικές διδακτικές προσεγγίσεις:

Χάρτες:  Διδασκαλία μέσα από προσχεδιασμένο παιχνίδι (επίλυση διαδοχικών προβλημάτων).

Φυσική Γεωγραφία: Βέλτιστη χρήση των δυνατοτήτων του γνωστού μοντέλου της  Μετωπικής διδασκαλίας.

Ανθρώπινες Δραστηριότητες: Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία με
(επεξεργασία στοιχείων από πρωτόκολλα  δεδομένων).

Πιο συγκεκριμένα:

Χάρτες: Η έννοια του χάρτη και της σημειολογίας που διέπει τα είδη χαρτών, θεωρείται έννοια-κλειδί για τη Διδακτική της Γεωγραφίας των τελευταίων τάξεων του Δημοτικού.

Στόχος αυτής της θεματικής ενότητας είναι η εξοικείωση των μαθητών με τους χάρτες, τα σύμβολα και την κλίμακά τους, καθώς και η άσκηση προσανατολισμού. Για την κατάκτηση αυτών των εννοιών, θεωρήθηκε απαραίτητο ο μαθητής να έχει ευκαιρίες να «πηγαινοέρχεται» από την άμεση οπτική εμπειρία ενός χώρου στην αντίστοιχη συμβολική του χαρτογράφηση και τανάπαλιν. Έτσι, σχεδιάστηκε ένα παιχνίδι αναζήτησης ενός «πειρατικού θησαυρού», που όμως τοποθετήθηκε σε υπαρκτή σημερινή τοποθεσία.

Οι μαθητές καλούνται να λύσουν το γρίφο του «πειρατικού χάρτη», με βοηθό το ημερολόγιο ενός γέρου καπετάνιου. Οι μαθητές εντοπίζουν στον ελληνικό χώρο τα μικρά νησιά συγκεκριμένου γεωγραφικού πλάτους, υπολογίζουν χιλιομετρικές αποστάσεις υπό κλίμακα και προσδιορίζουν το ορμητήριο των πειρατών το οποίο, με τη σειρά του, δίνει το γεωγραφικό μήκος του νησιού, που δεν είναι άλλο από τους Φούρνους Ικαρίας.

Επιπλέον ο εντοπισμός του θησαυρού προϋποθέτει συνεχείς συγκρίσεις και παρατηρήσεις σημείων αναφοράς, πάνω στο χάρτη αλλά και στον αληθινό χώρο, δηλαδή την οπτική του αποτύπωση σε συνοδευτικό βίντεο. Όπως είναι φανερό πρόκειται για μία διαδικασία επίλυσης διαδοχικών προβλημάτων.

Αυτό το παιχνίδι περιπέτειας αφορά ένα μοντέλο διδακτικής μεθοδολογίας που έχει επικρατήσει στο χώρο του ηλεκτρονικού εκπαιδευτικού λογισμικού. Έγινε όμως προσπάθεια το συγκεκριμένο υλικό να στηρίζεται σε συμβατικά μέσα όπως: καρτέλες, μικρό έντυπο, τυπωμένοι χάρτες, φωτογραφίες και βίντεο, έτσι ώστε να δοθεί στον εκπαιδευτικό ένα ολοκληρωμένο πρότυπο σχεδίασης και προσωπικής παραγωγής ανάλογων εκπαιδευτικών «περιπετειών» για άλλες έννοιες της γεωγραφίας.

Φυσική Γεωγραφία: Η σχέση του φυσικού περιβάλλοντος και ενός πολιτισμού που διαμορφώνεται μέσα σ’ αυτό, είναι ένα θέμα που δεν υπογραμμίζεται αρκετά στη συνείδηση των μαθητών. Συνήθως τα φυσικά χαρακτηριστικά μιας χώρας παρατίθενται ως «γνωρίσματα» της χώρας και όχι ως παράγοντες που διαμορφώνουν την καθημερινότητά της.

Στην ενότητα αυτή επιλέχθηκαν πέντε χώρες της Μεσογείου, κάθε μια από τις οποίες αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της επιρροής ενός από τα βασικά στοιχεία της φυσικής γεωγραφίας στην καθημερινή ζωή των κατοίκων.

• Μαρόκο: έμφαση στον κάθετο διαμελισμό (οροσειρά Άτλαντος).
• Κροατία: έμφαση στον οριζόντιο διαμελισμό (ακτογραμμή δαλματικών ακτών).
• Αίγυπτος: έμφαση στην υδρογραφία (Νείλος).
• Ιταλία: έμφαση στην χλωρίδα (διαφοροποίηση από το βορρά προς το νότο).
• Ισπανία: έμφαση στο κλίμα (ποικιλία των κλιματολογικών συνθηκών).

Οι μαθητές της τάξης υποτίθεται ότι συμμετέχουν σε μια συνδιάσκεψη νεολαιών και αναλαμβάνουν να υποδυθούν τους εκπροσώπους των πέντε χωρών, δηλαδή να παρουσιάσουν την ολιγόλεπτη εισήγηση της κάθε χώρας. Το κείμενο της εισήγησης είναι προετοιμασμένο και οι μαθητές–παρουσιαστές έχουν ως βοηθήματα: φωτογραφίες, σχεδιαγράμματα και κάθε είδους αναπαραστάσεις που διευκολύνουν τους μαθητές να κατανοήσουν τις έννοιες-κλειδιά της θεματικής ενότητας. Μετά από την ολιγόλεπτη παρουσίαση κάθε χώρας, υπάρχει επίσης ένα προετοιμασμένο κείμενο που υποτίθεται ότι εκφωνείται από το συντονιστή της συνδιάσκεψης (που  υποδύεται ο δάσκαλος). Στην παρέμβασή του αυτή ο συντονιστής επισημαίνει τα κυριότερα στοιχεία της φυσικής γεωγραφίας, όπως προέκυψαν στο παράδειγμα της χώρας που ακούστηκε, ενώ οι μαθητές–ακροατές συμπληρώνουν ειδικές καρτέλες συγκριτικής μελέτης των πέντε χωρών. Οι  μαθητές–ακροατές καλούνται να ετοιμάσουν με τη μορφή ομαδικής εργασίας αντίστοιχες πεντάλεπτες εισηγήσεις για τις φυσικές παραμέτρους της Ελλάδας και της Τουρκίας. 

Πέρα από την καταληκτική ομαδική άσκηση, το σύνολο της ενότητας, στο οποίο γίνεται βέλτιστη χρήση των δυνατοτήτων του γνωστού μοντέλου Μετωπικής διδασκαλίας, αποτελεί για τους μαθητές άσκηση καλλιέργειας δεξιοτήτων παρουσίασης, χρήσης οπτικοακουστικών εργαλείων και κριτικής ακρόασης.

Ανθρώπινες Δραστηριότητες: Η έννοια της πόλης ως συγκέντρωσης πληθυσμού με συγκεκριμένο τρόπο ζωής και δόμησης του περιβάλλοντος δίνει στα παιδιά μια πρώτης τάξεως αφορμή για άσκηση δεξιοτήτων κριτικής μελέτης της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με τον γεωγραφικό χώρο. Κι αυτό γιατί κατανοούν ότι, παρά τα κοινά τους χαρακτηριστικά, διαφορετικές πόλεις οφείλουν την αρχική τους συγκρότηση σε πολύ διαφορετικούς συνδυασμούς παραγόντων.

Σύμφωνα με την «πλοκή» της ενότητας, οι φοιτητές ενός ξένου Πανεπιστημίου επισκέπτονται διάφορες πόλεις της Ελλάδας, προκειμένου να συλλέξουν για την καθεμιά στοιχεία που θα τους επιτρέψουν να απαντήσουν στα παρακάτω ερωτήματα:

• Σε ποιους καθοριστικούς παράγοντες οφείλει η πόλη την αρχική της δημιουργία;
• Ποια είναι και πώς αποτυπώνεται η πορεία ανάπτυξης της πόλης στο χώρο;
• Ποιες λειτουργίες της πόλης (κατοικίες, εμπορικό κέντρο, υπηρεσίες, βιοτεχνίες-βιομηχανία, κ.λπ.) αναπτύχθηκαν και σε ποια σημεία της πόλης;

Οι πόλεις-παραδείγματα που επελέγησαν είναι:

• Η Δράμα: κέντρο γεωργικής περιοχής.
• Τα Ιωάννινα: διοικητικό κέντρο.
• Ο Βόλος: βιομηχανικό κέντρο και λιμάνι.
• Το Λουτράκι: κέντρο αναψυχής και τουρισμού.

Οι μαθητές έχουν στη διάθεσή τους έναν πλήρη φάκελο με τα στοιχεία που υποτίθεται ότι συγκέντρωσαν οι ξένοι φοιτητές, για κάθε μία από τις τέσσερις ελληνικές πόλεις που διερεύνησαν και καλούνται, κατά ομάδες, αφού μελετήσουν το υλικό του κάθε φακέλου να απαντήσουν τα τρία ερωτήματα που τέθηκαν παραπάνω. Το περιεχόμενο των φακέλων δηλαδή λειτουργεί ως «πρωτόκολλα δεδομένων» για κριτική επεξεργασία. Ο κάθε φάκελος περιέχει:

• Χάρτη ευρύτερης περιοχής όπου προβάλλονται οι παράγοντες που πιθανόν καθόρισαν την ίδρυση της πόλης.
• Σειρά πολεοδομικών χαρτών που απεικονίζουν την πορεία ανάπτυξης της πόλης.
• Διάφορα Στατιστικά Στοιχεία (πληθυσμός, απασχόληση κλπ).
• Πλούσιο φωτογραφικό υλικό που απεικονίζει την εξέλιξη της πόλης.

Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η επιλογή του υλικού των παραπάνω φακέλων δεν είναι συγκριτική. Έχει ληφθεί μέριμνα ώστε να προκύπτουν ξεκάθαρες τάσεις από τη μελέτη των στοιχείων, έτσι ώστε οι μαθητές της 5ης και 6ης Δημοτικού να αισθάνονται την επιβράβευση ότι η μελέτη τους οδηγεί σε συγκεκριμένα συμπεράσματα που συγκρίνονται με αυτά των άλλων ομάδων και οδηγούν σε διαπιστώσεις και γενικεύσεις.

Επομένως το υλικό και των τριών ενοτήτων, εργαλείο στα χέρια του δασκάλου, του δίνει δυνατότητες ώστε κατά την κρίση του να το προσαρμόζει και να το αξιοποιεί σύμφωνα με τις ανάγκες του. Επιπλέον η χρήση του δεν δυσκολεύει την καθημερινή πρακτική του δασκάλου, ούτε επιβάλλει άκαμπτες απαιτήσεις τεχνολογικής υποδομής. Αντίθετα στηρίζεται σε πολύ απλά μέτρα και επιδιώκει την ποικιλότροπη προσέγγιση των εννοιών κάθε μαθήματος, παραμερίζοντας τη συσσώρευση πληροφοριών που ο μαθητής μπορεί από μόνος του να αναζητήσει εκτός μαθήματος.

Εισηγητής: Κωνσταντίνος Κουτσόπουλος

Σημείωση: Το παραπάνω κείμενο προέρχεται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας, Πανελλήνιο Συνέδριο, Έρευνα για την ελληνική εκπαίδευση, 21-23 Σεπτεμβρίου 2000, Περιλήψεις Εισηγήσεων, Αθήνα 2000.

βλ. επίσης

•  Δραστηριότητες>Συνέδρια-Ημερίδες-Σεμινάρια>2000>Πανελλήνιο Συνέδριο: Έρευνα για την Ελληνική Εκπαίδευση
•  Εκδόσεις>Τίτλοι>Το Έργο Έρευνα 1997- 2000, Συνοπτική Παρουσίαση